12 Levha Kanunlarının Maddeleri ve Özellikleri
Roma Hukukunun temeli olan 12 Levha Kanunları nedir? 12 Levha Kanunlarının özellikleri ve maddeleri nelerdir? Bu içeriğimizde günümüz Avrupa hukukuna temel oluşturan 12 Levha Kanunlarının özelliklerini inceliyoruz.
12 Levha Kanunları Nedir?
Roma Uygarlığının ilk yazılı kanunları olan ve MÖ 449 yılında yayınlanan 12 Levha Kanunları oldukça kapsamlı hazırlanmıştır.
Roma İmparatorluğu başlangıçta bir şehir devleti şeklinde kurulmuştur. Büyük bir imparatorluk haline gelmesinin en önemli sebeplerinden biri gelişmiş bir hukuk sistemine sahip olmasıdır. Roma Krallığı döneminde geçerli olan ve yazılı olmayan hukuk sistemine yurttaşlar hukuku denirdi. Ancak bu hukuk sisteminden particiler faydalanabiliyordu. Patriciler sınıfı kendilerini devletin kurucusu ve gerçek sahipleri olarak görüyordu. Plebler, geniş halk kesimini meydana getiren sınıftı ve onlar başka bir hukuka tabi tutuluyordu. Hukuk kurallarının yazılı olmaması başka bir sorun teşkil ediyordu. Hukuk kurallarının herkes tarafından bilinememesi ve keyfi uygulamalara sebebiyet vermesi gibi. Üstelik yargılama yetkisi de particilerin elindeydi.
Roma toplumunda üst sınıfta yer alan patriciler ile orta sınıf plebler arasındaki anlaşmazlıklar sonucunda; on kişiden oluşan bir komisyonun MÖ 455’te toplanması ile Roma hukukunu hazırlama süreci başlamıştır. Bu kanunlar herkes için bağlayıcı nitelikte olacak ve konsoloslar da uygulamak zorunda olacaktı. Bu komisyonun çalışmaları sonucunda hukuk kurallarının yazılı olduğu on bronz tablet hazırlandı. Ancak ne var ki plebler memnun kalmadı ve bunun üzerine iki bronz tablet daha eklendi. Bu bronz tabletler Roma Forumu’nda yayınlandı. Yasaların yazılı hale getirilmesi pleblerin yasayı tanımalarını ve soyluların yetkilerini kötüye kullanmalarına karşı kendilerini korumalarını sağlamış oluyordu.
12 Levha Kanunları hazırlanana kadar mahkeme kararları yazılı olmayan kurallara; başka bir deyişle geleneklere göre veriliyordu. Plebler bu nedenle yasal haklarının engellendiğini düşünmüştü.
12 Levha Kanunları her Roma vatandaşının kamusal ve özel alanda sahip oldukları hakları belirtiyordu. Hukuk kurallarının yazılı hale getirilmesi özellikle Plebler açısından önemliydi. Çünkü kuralların yazılı hale gelmesi ve herkesin bunları artık biliyor olması plebler için bir korunma amacı sağlıyordu ve finansal anlamda sömürülmelerinin bir engeliydi.
12 Levha Kanunlarının en büyük getirisi ise şehir içindeki barışa önem veren Romalılar için; barış ve eşitliği sağlamak ve sürdürmek açısından büyük bir katkı sunmasıdır.
12 Levha Kanunları Nasıl Ortaya Çıktı?
12 Levha Kanunları patriciler (patrisyen) ile plebler arasında uzun süren bir sosyal mücadele sonucunda ortaya çıkmıştır.
Roma Krallığı döneminin sona ermesi ve Cumhuriyet dönemine geçiş sürecinde son Roma kralı Targuinius Superbus sınır dışı edildi. Roma Cumhuriyeti yönetiminde sadece particilerin hakim olma hakkının olması daha alt sınıf olan pleblerin hoşnutsuzluğuna sebep oldu. Bu eşitsizliği ortadan kaldırmak için plebler harekete geçti.
Plebler o dönemde Roma’nın önemli bir iş gücüydü. Bu nedenle şehirden ayrılma tehdidini öne sürdüler. Nitekim bu tehdit işe yarayacaktı.
On Adam anlamına gelen decemviri adı verilen on kişilik kurulun toplanmasıyla kanunların yazılı hale getirilmesi için çalışmalar yapılmış; bunun için Yunan yasalarını incelemek için Yunanistan’a elçi gönderilmiştir. İlk on levhaya –pleblerin itirazı üzerine- iki levhanın daha eklenmesiyle On İki Levha Yasası resmen ilan edilmiş ve tüm Romalıların okuyup öğrenmesi için halka açık Roma Forumuna konulmuştur.
12 Levha Kanunlarının Maddeleri
Tüm Romalılar arasında adaleti sağlamanın yanı sıra işlenen suçlarla ilgili verilecek cezalar ya da hangi eylemlerin suç olduğuna dair detaylar 12 Levha Kanunlarında yer almıştı.
Levhaların bilinen içerikleri şöyleydi:
Levha 1: Mahkemeler ve davalar için yasal prosedürler
Davalı ve davacı taraftan birinin duruşmaya gelmemesi halinde, öğleden sonra hakim duruşmaya gelen taraf lehine hüküm verebilir. Ayrıca yaşın ileri olması ya da hastalık gibi sebeplerle davalı tarafın duruşmaya gelebilecek durumda olmaması halinde ulaşım konusunda yardımcı olunmalıdır.
Levha 2: Karar uygulamaları ile ilgili düzenlemeleri içeriyordu.
Tanığı gelmeyen kişi, her üç günde bir evinin önüne giderek onu yüksek sesle çağırabilir.
Levha 3: Borçlu ve alacaklılar açısından kurallar içerir. Buna göre;
Kabul edilen borçların ödenmesi için otuz gün süre verilir. Eğer bu süre içinde borç ödenmezse borçlu, mahkemeye çıkarılır. Borçlu, borcunu ödemediği sürece alacaklı kişi onu evine götürüp zincire bağlayabilir.
Levha 4: Aile reislerinin hakları
Aile reisinin, “korkunç derecede deforme olmuş” çocuk, yani ağır doğumsal kusurlu doğan bebeğini hızlı bir şekilde öldürme hakkı vardır. Ayrıca; bir baba oğlunu üç kez satarsa, oğlu babasından özgür olur. Babanın ölümünden on ay sonra doğan çocuk yasal mirasa kabul edilmez.
Erkek çocuklar ailelerinin yasal mirasçısıdır.
Bir koca, karısını artık istemiyorsa onu evden çıkarma hakkına sahiptir.
Levha 5: Yasal vesayet ve miras yasaları
Kadın mirasçılar reşit olsalar da vesayet altında kalır.
Levha 6: Edinme ve bulundurma
Bir kimse malı için resmi beyanda bulunmalıdır.
Evli olmadığı bir erkekle bir yıl boyunca birlikte yaşayan kadın, onun yasal olarak karısı olur ve erkeğin yetkisine geçer.
(Kadınlarla ilgili maddenin “edinme ve bulundurma” konusu altında yer alması kadınların bir mülk parçası olarak görüldüğünün bir göstergesidir.)
Levha 7: Arazi hakları ve suçlar
Sınır anlaşmazlıklarını üçüncü taraf çözer.
Yol yakınlarında yaşayan insanlar yolların korunmasından sorumludur.
Bir ağaçtan komşunun mülküne düşen meyve yine de asıl ağaç sahibine aittir.
Levha 8: Haksız fiiller ve suçlar
Bir kişi, birinin bir uzvunu sakatladıysa ve yaralı kişiyle uzlaşma sağlanmadıysa misilleme yapılabilir.
Hür bir adamın kemiği kırılırsa bunun cezası üç yüz sikkedir. Ancak bir kölenin kemiğini kırmanın cezası yüz elli madeni paradır.
Birine hakaret etmenin cezası yirmi beş sikkedir.
Gece hırsızlık yaparken görülen biri idam edilir.
Bir yapıyı yakan kişi bunu önceden tasarlayarak yaptıysa bağlanıp kırbaçlanır ve kazığa bağlanarak yakılır. Ancak bunu kazara yaptıysa zararı tazmin etmelidir. Tazmin edemeyecek kadar fakirse daha hafif bir ceza verilebilir.
Yalancı şahitliğin cezası uçurumdan aşağı atılmaktır.
Şehirde gece toplantı yapmak yasaktır.
Levha 9: Kamu hukuku
Levha 9’da cezası kesinleşmemiş kişilerin idamı, yargıçlara rüşvet verilmesi, bir vatandaşın düşmana iade edilmesi yasaklanır.
Levha 10: Kutsal yasa
Şehirde ceset gömmek ve yakmak yasaktır. Cenazede kadınlar yüzlerini yırtmayacak ve yüksek sesle feryat ederek ağıt yakmayacaklardır.
Levha 11: Ek I
Levha 11’de sınıflar arası evlilik hususu ele alınmıştır. Buna göre belirli sınıftan biri daha alt sınıftan biriyle evlenemez. Örneğin pleb sınıfından biriyle partici sınıfından biri evlenemez.
Levha 12: Ek II
Bir köle efendisinin bilgisi dışında hırsızlık yaparsa ya da zarara neden olmuşsa; tazminat davası köle adına olur, efendisi sorumlu değildir.
En eski Roma hukuku olan 12 Levha Kanunları, adalet, eşitlik ve ceza kavramlarının erken dönemde anlaşılmasına yardımcı oldu. Özellikle particiler ile plebler arasında medeni hakların oluşturulmasını, sivil gerilimin azalmasını sağladı.
12 Levha Kanunlarının en önemli özelliklerinden biri suçlara verilecek cezalarda kasten ve ihmal ayrımının göz önünde bulundurulmasıdır. Örnek vermek gerekirse; bir kişiyi bilerek yani kasten öldüren birine verilecek ceza ile taksirle birinin ölümüne sebebiyet veren kişiye verilecek ceza aynı değildi.
12 Levha Kanunları ile yargılama yetkisinin particiler sınıfından olan rahiplerden alınarak devletin görevlendirdiği yargıçlara verilmesi ise laik hukuk sistemine geçilmesini sağlamıştır.
İtalya, İsviçre, Fransa ve Almanya gibi Avrupa devletleri özel hukuk kurallarını oluştururken Roma’nın 12 Levha Kanunlarını esas almışlardır.
12 Levha Kanunları günümüze kadar gelememiş, MÖ 390’da Roma’nın Galyalılar tarafından yağmalanması sırasında tahrip olmuştur. Parça parça kaldığı için tüm yasaların ne olduğu bilinmiyor.
Roma Uygarlığı hakkında daha genel bilgi için Roma Uygarlığı Hakkında Bilgi başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.