Ay’ın Yapısı ve Özellikleri 5. Sınıf, Ay’ın Özellikleri Maddeler Halinde
Ay’ın yapısı ve özellikleri nelerdir? Dünya’mızın tek uydusu Ay, Dünya’yı daha yaşanabilir kılması nedeniyle tüm insanlık için önemlidir. Ay ismi İngilizce’de Moon, İtalyanca-Latince ve İspanyolca’da Luna, Yunanca’da Selene gibi isimlerle anılır.
Ay bir gezegen değil, doğal uydudur. Hatta Dünya’mızın tek doğal uydusu Ay’dır. Ay, Güneş Sistemi içindeki tek doğal uydu değildir. Güneş Sistemindeki gezegenlerin bir çoğunun uyduları vardır. Dünya ile Ay arasındaki ortalama uzaklık yaklaşık 385 bin km’dir. Bu değer Dünya çapının otuz katına denk gelmektedir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar
Ay’ın Yapısı ve Özellikleri
Ay’ın bundan 4,5 milyar yıl önce, Dünya ile Mars büyüklüğündeki bir gök cisminin çarpışmasıyla ortaya çıkan dev enkazdan oluştuğu düşünülmektedir.
Ay’ın çapı, Dünya’nın çapının dörtte biri kadardır. Başka bir deyişle Ay’ın hacmi Dünya’nın hacminin %2’sidir. Kütlesi Dünya’nın kütlesinden 81 kat daha azdır.
Ay’ın Yüzeyi Nasıldır?
Ay hem kendi çevresinde hem Dünya yörüngesinde eş zamanlı olarak yani aynı hızla döner. (Ay, Dünya’nın yörüngesindeki bir turunu 27 gün 7 saatte tamamlar). İşte bu yüzden biz Dünya’dan, Ay’ın her zaman aynı yüzünü görürüz. Bu kısım Ay’ın görünen yüzüdür. Diğer tarafı ise Ay’ın öteki yüzüdür. Ay’ın karanlık yüzü ile karıştırılmamalıdır. Çünkü Ay’ın karanlık yüzü, Güneş tarafından aydınlatılmayan yarıküresi için geçerlidir. Ay’ın öteki yüzünde Ay denizi adı verilen düzlükler yoktur.
Ay Denizi
Gece karanlığında çıplak gözle dahi baktığımızda Ay yüzeyinde bir takım karaltılar görürüz. Bunlar Ay Denizi’dir. Bu şekilde adlandırılmasının nedeni antik dönemlerdeki gözlemcilerin, bu karaltıları su birikintileri zannetmesidir. Gerçekte ise bu karaltılar katı hale gelmiş bazalttır. Bu bazaltların Ay’ın görünen yüzündeki oranı %31’dir.
Ay Dağları
Ay yüzeyindeki açık renkli bölümler ise Ay Dağları’dır. Ay Denizleri’nden yüksektirler.
Ay’ın Kraterleri
Ay yüzeyinde dağlar, vadiler ve pek çok krater vardır. Bu kraterler gökcisimlerinin çarpması sonucu meydana gelmiştir. Kraterlerin zaman içinde bozulmamasının nedeni Ay’da atmosferin; dolayısıyla da hava olaylarının olmamasıdır. Bu yüzden Ay’a ayak basan astronotların ayak izleri Ay yüzeyinde bozulmadan kalabilir.
Regolit Nedir?
Regolit; Aykabuğu üzerindeki bir tabakadır. Bu tabaka taş ve tozdan meydana gelir. Bir tür moloz yığınıdır. Ay’ın yüzeyine çarpan gökcisimleri, regolitin oluşmasına neden olmuştur. Regolitin kalınlığı 3-20 metre arasında değişir. Regolit tabakasının altında ise parçalanmış kayaların meydana getirdiği megaregolit vardır ki bunun kalınlığı onlarca kilometreyi bulur.
Ay’ın Fiziksel Yapısı ve Özellikleri
Ay’ın yapısı kabuk, manto, çekirdek katmanlarından meydana gelir. Ay kabuğu ise oksijen, kalsiyum, magnezyum, alüminyum, demir ve silikon gibi elementlerden oluşmuştur. Az miktarlarda uranyum, titanyum, potasyum, toryum ve hidrojen de içerir. Ay kabuğu kalınlığının ise yaklaşık 50 km olduğu düşünülmektedir. Ay’ın çekirdeğinde büyük miktarda demir ve az miktarda nikel vardır. İç çekirdeği 480 km çapındadır.
Ay’ın çok ince bir atmosferi vardır ve bu atmosferin adı ekzosferdir. Bu atmosferin çok zayıf olması nedeniyle nefes almak mümkün değildir. Ayrıca güneşten gelen zararlı ışınları engellemekte yetersiz kalır.
Ay’da bir zamanlar aktif yanardağlar vardı. Ancak milyonlarca yıldır bu yanardağlar aktif durumda değil.
Ay’da yerçekimi vardır ancak Dünya’dakinden 6 kat daha zayıftır.
Ay Araştırmaları
Ay yüzeyine ilk yumuşak iniş yapan uzay aracı 1966’da uzaya fırlatılan Luna9’dur.
ABD’nin Apollo programı ile 1969-1972 yılları arasında Ay’a altı başarılı iniş yapılmıştır. Nitekim Apollo programı, günümüze kadar insanlı görevleri başaran tek uzay programı olma özelliğine sahiptir.
Ay’a ayak basan ilk kişi ABD’li Astronot Neil Armstrong’dur. Ay yüzeyinde şimdiye kadar on kişi yürümüştür. Ay yüzeyindeki son yürüyüş 1972’de gerçekleşti.
Ay’da Su Var mı?
İlk başlarda Ay’ın kupkuru bir yüzeye sahip olduğu düşünülüyordu. Ancak yapılan araştırmalar bu durumun aksini ispat eder nitelikteydi. Örneğin 2008 yılında hidroksil molekülleri tespit edilmişti ve bu keşif Ay’da su olduğunu kanıtlar nitelikteydi. Ay2ın yüzeyine yayılıp kutuplarda yoğunlaşıyordu. Devam eden araştırmalar ay kutuplarında buzlu olduğunu da kanıtlamıştı.
Ekim 2020’de ise NASA, Ay’ın sadece kutuplarında değil, güneşli yüzeyinde de su olduğunu doğruladı. Yani su, Ay’ın sadece soğuk ve gölgeli yerlerinde değil tüm yüzeye dağılabilir durumdaydı.
Yine de Ay’ın atmosferinin çok zayıf olması ve buradaki su eksikliği nedeniyle Ay’da yaşam pek mümkün görünmüyor.
Maddeler Halinde Ay’ın Özellikleri
- Eğer Ay olmasaydı Dünya iklimi oldukça dengesiz olurdu. Ay, Dünya’nın sallanmasını engeller. Başka bir ifadeyle; Ay, Dünya’yı daha yaşanabilir bir gezegen yapar.
- Ay yüzeyinde gördüğümüz karaltılara Ay Denizi, aydınlık alanlara Ay Dağı denir.
- Diğer gök cisimlerinden daha küçüktür ama biz Dünya’dan çıplak gözle baktığımızda diğer gezegenleri Ay’ı gördüğümüz gibi net göremeyiz. Bunun nedeni Ay’ın Dünya’ya diğer gezegenlerden daha yakın olmasıdır.
- Ay’ın parlak beyaz aydınlığı kendisine ait değildir. Yani Ay, bir ışık kaynağı değildir. O ışığı Güneş’e borçludur.
- Ay, Dünya’nın tek uydusudur.
- Ay’ın şekli küreye benzer.
- Ay’ın Dünya’dan uzaklığı 385 bin km.dir. Yani, Ay ile Dünya arasına 30 Dünya büyüklüğünde gezegen sığabilir.
- Ay, Dünya dışında insanların ayak bastığı tek yerdir.
- Güneş sisteminde 200’den fazla uydu vardır. Bu uydular arasında Ay, beşinci büyük uydudur.
- Ay’ı; dağları, ovaları ve vadileri olan bir çöl gibi düşünebilirsiniz.
- Ay’da büyük oranda sıcaklık farklılıkları vardır. Burada sıcaklık gündüzleri 127°, geceleri -173°’dir. Nitekim
- Güneş Sistemi’ndeki en düşük sıcaklıklar Ay’ın kutuplarında meydana gelir.
- Ay’da depremler olur.
- Ay’da su vardır.
Ayrıca Bknz; Ay’ın Hareketleri ve Evreleri
Gezegenler Hakkında Bilgi İçin;