Gazneliler Kimdir? Gazneli Devleti Hakkında Bilgi

Gazneliler kimdir? Gazneli Devleti bir Türk devleti midir ve özellikleri nelerdir? Bu içeriğimizde Gazneliler ve kurdukları devletin özelliklerini inceliyoruz.

Gazneliler Kimdir? Gazneli Devleti Türk Devleti midir?

Gazneli Devleti Orta Çağ dünya tarihinde önemli bir yere sahiptir. 963-1187 yılları arasında hüküm sürmüş olan bu devletin temelleri Samanoğulları Devleti (819-1005) döneminde atılmıştır. Samanoğulları hizmetinde bulunan Türk asıllı Alp Tigin, Samanoğulları Devleti içindeki karışıklıklardan faydalanarak Doğu Afganistan’daki Gazne şehrini ele geçirmiş ve böylece kuracağı devletin temellerini atmıştır. Samanoğulları Devleti hizmetinde Horasan Valisi olarak görev yapan Alp Tigin, Gazneli Devleti’nin kurucusu olmuştur. Kısacası, Gazneli Devleti; Afganistan’da kurulmuş olan bir Türk Devleti’dir. Ayrıca tarihteki İlk Türk İslam Devletleri‘nden biridir.

Adını, kurulduğu şehirden alan Gazneli Devleti, bölgeye gelen Türklerle birlikte daha da gelişme imkanı bulsa da Alp Tigin’den sonra gelen İbrahim Bilge Tigin ile Piri Tigin dönemlerinde henüz tam bağımsız olmamışlar, Samanoğulları Devleti’ne bağlı yaşamaya devam etmişlerdir.

Ancak Sebük Tigin’in başa geçmesiyle Gazneliler bağımsızlığını ilan etti. (978) Bundan sonra Gazneli Devleti tahtına artık komutanlar değil, Sebük Tigin hanedanı oturacaktı. Sebük Tigin, Doğu Afghanistan, Belucistan, Toharistan gibi bölgeleri kontrol altına aldı ve bu dönemde Hindistan’a kadar ulaşılmış oldu. Sebük Tigin öldükten sonra tahta küçük oğlu İsmail geçse de büyük oğlu Mahmut Gazneli tahtını ele geçirdi.

Gazneli Mahmut Dönemi

Kardeşi İsmail’den Gazneli tahtını ele geçiren Gazneli Mahmut 997-1030 yılları arasında olmak üzere 33 yıl hükümdarlık yaptı. Gazneli Mahmut döneminde devlet, en parlak dönemini yaşadı. Başka bir Türk Devleti olan Karahanlı Devleti ile ittifak kurarak Samanoğulları Devleti’ni yenilgiye uğrattı ve bu devletin topraklarını paylaştılar. Gazneli Mahmut, Samanoğulları Devleti’nin elindeki Buhara, Horasan, Herat, Kabil ve Belh gibi önemli şehirleri ele geçirdi.

İran ve Irak’ta hüküm sürmekte olan Şii Büveyhoğulları, İslam halifeliğini elinde bulunduran Abbasi Devleti’ni ve dolayısıyla halifeyi baskı altında tutuyordu. Gazneli Mahmut, İran üzerine sefere çıkarak Abbasileri bu baskıdan kurtardı. Bu hizmetine karşılık Abbasi halifesi Gazneli Mahmut’a “sultan” unvanını verdi. Böylece Türk-İslam tarihinde sultan unvanını kullanan ilk Türk hükümdarı Gazneli Mahmut oldu.

Gazneli Mahmut’un en önemli icraatlarından biri de Hindistan’a yapmış olduğu seferlerdir. İktidarının büyük çoğunluğu Hindistan’a seferler yaparak geçmiştir ki bu seferlerin sayısı 17’dir. Gazneli Mahmut’un Hindistan’a yaptığı bu seferler neticesinde İslamiyet, Hindistan’da yayılma imkanı bulmuş ve günümüzdeki Pakistan ve Bangladeş gibi ülkelerin temelleri atılmıştır.

Gazneliler, Samanoğulları Devleti’ne karşı Karahanlılar ile ittifak yaptıkları gibi, Selçuklulara karşı da ittifak kurdular. Selçuklular o dönemde yeni yeni güçlenmekteydi. Gazneliler ise Selçukluları isyancı Oğuz toplulukları olarak görüyor ve onları etkisiz hale getirerek yeni bir devlet kurmalarını engellemek istiyordu. Gazneli Mahmut öldükten sonra yerine oğlu Sultan Mesut geçmiş ve bu dönemde Selçuklular Horasan’da hakimiyet kurmaya yönelmişlerdir. Böylece Gaznelilerle Selçuklular arasında gerçekleşen Nesa Savaşı’nda Selçuklular zafer elde etmiştir (1035). Bu savaştan sonra Selçuklulardan Tuğrul Bey, Nişabur’da bağımsızlığını ilan edince Gazneli Devleti ile Selçuklular tekrar karşı karşıya gelmiştir.

Dandanakan Savaşı (1040)

Selçuklular, devlet kurma amacı doğrultusunda sürekli Gazneli ve Karahanlı tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Dandanakan Savaşı ise bu sürecin son aşaması olmuştur.

Selçukluların Horasan’a hakim olma isteği nedeniyle Gazneliler ve Selçuklular tekrar karşı karşıya geldi. 1040 yılında iki taraf arasında gerçekleşen Dandanakan Savaşı’nı Selçuklular kazanarak Gaznelileri ağır bir yenilgiye uğrattı.

Dandanakan Savaşı’nın Sonuçları

• Gazneli Mesut, bu yenilgiden sonra Hindistan’a çekildi. Bir süre sonra çıkan bir isyanda öldürüldü.
• Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi. 1187 yılında Afgan yerlileri Gurlular tarafından yıkıldılar.
• Dandanakan zaferi ile Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluş süreci tamamlandı.

Kısacası 1040 Dandanakan Savaşı, Türk tarihinin en önemli savaşlarından biridir. Çünkü bu savaş, bir Türk Devleti’nin sonunu getirirken başka bir Türk Devleti’nin kurulmasını sağlamıştır.

Gazneli Kültür ve Medeniyeti

Gazneli Devleti’nin bir Türk Devleti olduğunu belirtmiştik. Ancak saray ve ordu dili Türkçe olmasına rağmen devletin resmi yazışma dili Arapçaydı. Eğitim ve edebiyat dili ise hem Arapça hem Farsça’ydı.

Gazneli Devleti, çok uluslu bir devlet yapısına sahipti. Türkler dışında Farslar, Araplar, Hintliler ve Gurlular yaşamaktaydı.

Gazneli Devleti’nin en önemli hükümdarı Gazneli Mahmut’tur. Hindistan’a yaptığı 17 sefer ve Hindistan fatihi olarak anılmasının dışında şehirleşme alanında son derece önemli çalışmalara imza atmıştır. Aynı zamanda bilime, güzel sanatlara, edebiyata tutkuyla bağlıydı. Sanatçı ve bilim adamlarını destekler, onları başkente ve saraya davet ederdi. Nitekim Türk ve dünya tarihinin en büyük iki bilim insanı El Biruni ve İbni Sina, Sultan Mahmut döneminde kısa süreliğine de olsa birlikte çalışmışlardır. Örneğin Gazneli Mahmut, Hindistan seferine El Biruni’yi de götürmüştür. Bu seferler neticesinde El Biruni “Tahkik mali-Hind” adlı büyük eserini ortaya koymuştur. Bu eserinde Biruni, Hindistan yaşamını, Hindu inanç ve adetlerini tarafsız olarak incelemiş ve bu alanda ilk İslami eseri ortaya koymuştur.