İlk Türk İslam Devletlerinde Ordu Teşkilatı Hakkında Bilgi

İlk Türk İslam Devletlerinde ordu hangi özelliklere sahiptir ve nitelikleri nelerdir? Bu konuya geçmeden önce İslamiyet öncesi Türklerde ordunun niteliklerine kısaca değinmekte fayda var.

İslamiyet öncesi Türkler’de düzenli bir ordu sistemi yoktu. Yani askerlik bir vatan görevi olmaktan ziyade kadın erkek fark etmeksizin “eli silah tutan herkes” asker ve savaşçıydı. Bir ordu-millet anlayışı hakimdi. Asya Hun Devleti’nin hükümdarı Mete Han ise orduda onlu sistemi getirmişti.

İlk Türk İslam Devletlerinde Ordu Teşkilatı

Türklerin İslamiyeti kabulünden sonra orduda bazı değişimler oldu. Bu değişimin başında “Gulam Sistemi” gelir.

Gulam Sistemi

Gulam sisteminde askerler savaşlarda elde edilen esirlerden ya da küçük yaşlarda toplanan çocuklardan oluşur ve gulamhanelerde askeri eğitimlerini alırlardı. Ancak gulamhanede yetişenlerin hepsi asker olmazdı. Bazıları gulamhane eğitimleri bittikten sonra devlet bünyesinde idareci olarak görev yapabilirdi. Asker olanlar ise hükümdarın özel muhafız ordusu olan Gulaman-ı Saray (Saray Köleleri) ve Hassa Ordusunu oluştururdu.

Bu sistemin Osmanlı ordusu dahil pek çok İslam devletine örnek olduğunu görüyoruz.

İkta Sistami

Orduda diğer önemli bir faktör ise İkta Sistemidir. Büyük Selçuklular tarafından geliştirilip uygulanmaya başlayan İkta Sistemi şöyle işlemekteydi;

Ülke toprakları, o toprakların vergi gelirlerinin miktarına göre ayrılır ve bu topraklar komutanlara ya da sivil devlet görevlilerine hizmet karşılığı tahsis edilirdi. Bu görevliler doğrudan devlet hazinesinden maaş almak yerine kendilerine tahsis edilen ikta topraklarından elde ettikleri gelirle geçinirlerdi. Toprak gelirlerinin belli bir kısmını maaş olarak alırlar, kalan kısmı ile de atlı asker yetiştirirlerdi. Bu askerlere de “sipahiyan” adı verilirdi.

İkta sisteminin en büyük avantajlarından biri, hazineye yük olmadan büyük bir ordu yetiştirilmiş olmasıydı. İkta sistemi Osmanlı döneminde de “tımar sistemi” adıyla uygulanmaya devam etmiş; Osmanlı Ordu Sistemi içinde önemli bir yere sahip olmuştur.

Başlıca Türk-İslam devletlerinden Karahanlı, Gazneli ve Büyük Selçuklu Devleti’nde ordu sistemi şöyledir;

Bu birlikler dışında Büyük Selçuklu Devleti’nde çeşitli askeri birlikler de oluşturuldu. Örneğin kale kuşatmalarında surlara tırmanmaya çalışan düşman askerlerini engellemekle görevli olan “neftçiler” denilen askeri sınıf oluşturuldu. Lağımcılar ise kale kuşatmalarında tünel kazarak kalenin içine girilmesini sağlayan askeri sınıftı.