Montrö Boğazlar Sözleşmesinin Maddeleri

Montrö Boğazlar Sözleşmesinin maddeleri nelerdir? Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile ilgili tüm detaylara Montrö Boğazlar Sözleşmesinin Önemi başlıklı içeriğimizde değinmiştik. Bu içeriğimizde ise Montrö’nün maddelerini ele alıyoruz.

Lozan Barış Antlaşması hükümleri gereğince kurulmuş olan boğazlar komisyonuyla birlikte, Çanakkale ve İstanbul Boğazlarından geçişler başkanı Türk olan ulular arası bir komisyonun kontrolündeydi. Bu durum Türkiye’nin egemenlik haklarını zedeleyici bir durumdu. Nitekim 2. Dünya Savaşı tehlikesi karşısında tedirgin olan ve kendini güvenceye almak isteyen Türkiye’nin attığı adımlarla boğazlar meselesi taraf devletlerin İsviçre’de bir araya gelmesiyle tekrar görüşülmüş ve böylece 20 Temmuz 1936’da Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır.

Boğazlar üzerinde Türkiye’ye tam bir egemenlik hakkı tanıyan sözleşme; İstanbul ve Çanakkale boğazları üzerinden ülkelerin ticaret ve savaş gemilerinin geçişi ile ilgili hükümler içerir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi Kaç Maddedir?

29 maddeden meydana gelen sözleşmede konuların kapsamı şu şekildedir;

Sözleşmenin birinci maddesi tarafların, boğazlardan geçiş serbestliği ilkelerini tanıyıp kabul ettiğine yöneliktir.

2-7. maddeler: Ticari gemilerin boğazlardan geçişi

8-22. maddeler: Savaş gemilerinin boğazlardan geçişi

22. maddeden sonra genel hükümler, uçakların geçişi ve hava sahasının kullanımı ile ilgili hükümler ve fesih şartları yer alır.

Montrö’ye Göre Ticaret Gemilerinin Boğazlardan Geçişi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile barış zamanında boğazlardan geçiş; tüm ülkelerin ticaret gemilerine zaman kısıtlaması olmaksızın serbest oldu.

Peki savaş zamanında ticaret gemilerinin boğazlardan geçişi nasıl olacaktı? Herhangi bir savaş dönemiyse ama Türkiye bu savaşın taraflarından biri değil ise; yine aynı şekilde ticaret gemilerinin geçişi ülke fark etmeksizin serbesttir.

Türkiye savaşta ise, Türkiye’nin savaşta olduğu ülke dışındaki ülkelerin ticaret gemileri Boğazlardan geçme hakkına sahiptir. Ancak Türkiye’nin savaşta olduğu ülkeye hiçbir surette yardım etmemeleri şarttır. Ayrıca gemilerin geçişi gündüz ve Türk yetkililerin gösterdiği yoldan yapılmalıdır. Bunun dışında gemilerin sağlık denetimleri ile ilgili hükümler de sözleşmede yer almaktadır.

Montrö’ye Göre Savaş Gemilerinin Boğazlardan Geçişi

Tahmin edileceği üzere savaş gemilerinin boğazlardan geçişi ayrıntılı ele alınmıştır.  Savaş gemilerinin geçişi de barış ve savaş zamanları için ayrı hükümlere bağlanmıştır.

Savaş gemilerinin girişleri, kalma süreleri, ağırlıkları, tonajları, silahları gibi çeşitli özellikleri açısından farklı hükümlere tabi tutulmuştur. Ayrıca savaş gemilerinin geçişini önceden Türk makamlarına bildirirler. Peki burada “önceden” derken neyi kast ediyoruz?

Önceden bildirim süresi açısından Karadeniz’e kıyısı bulunan ve bulunmayan ülkeler için farklı prosedür uygulanmaktadır. Buna göre;

• Karadeniz’e kıyısı olan ülkeler (Örneğin Bulgaristan, Gürcistan, Rusya, Ukrayna) boğazlardan savaş gemilerini geçirmek istediklerinde, Türkiye’ye bunu 8 gün öncesinden bildirmek zorundadır.
• Karadeniz’e sınırı olmayan diğer ülkeler için ise bu süre 15 gündür. Bu bildirimde Türkiye’ye gemilerin nereye gideceği, geminin adı, tipi, gidiş dönüş tarihleri gibi bilgiler yer alır.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne göre savaş gemilerinin geçişi; ticari gemilerde olduğu gibi savaş ve barış zamanı olmak üzere ayrı ayrı hükümlere tabi tutulmuştur.

Barış Zamanı Savaş Gemilerinin Geçişi

• Karadeniz’e kıyısı bulunan devletler; Karadeniz dışında yaptırdıkları ya da satın aldıkları denizaltılarını boğazlardan geçirebilirler. Ancak geçişi Türkiye’ye belirtilen zaman içinde haber vermek, gündüz ve su üstünden gitmek şartıyla.
• Karadeniz’e kıyısı olmayan devletler; boğazlardan denizaltı geçiremez ve savaş gemileri 21 günden fazla bu denizde duramaz.

Tonaj sınırlaması nedeniyle uçak gemileri hiçbir şekilde boğazlardan geçememektedir.

Savaş Zamanı Savaş Gemilerinin Geçişi

Herhangi bir savaş durumunda; Türkiye bu savaşın taraflarından biri değilse; belli bir tonajı aşmamak gibi koşullar altında boğazlardan geçme hakkına sahiptirler.

Türkiye bir savaşın içindeyse ya da bir ülke tarafından saldırı tehdidi ile karşı karşıya kalırsa; boğazları tüm devletlere kapatma hakkına sahiptir.

Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin özellikle 19. maddesine göre; Savaş içindeki herhangi bir devletin savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi yasaktır. Türkiye’nin imzasının bulunduğu karşılıklı yardım antlaşması gereğince yardım etmek istisnadır.