Duraklama Dönemi İç İsyanlar Sebepleri ve Sonuçları; 17. Yüzyıl İç İsyanları

Duraklama dönemi iç isyanlar nelerdir? Bu isyanların sebepleri ve sonuçları nelerdir? Osmanlı Devleti’nin duraklama dönemi olarak kabul edilen 17. yüzyılda merkezi otoritenin bozulması başta olmak üzere askeri, ekonomik ve sosyal bir takım sıkıntılar iç isyanların ortaya çıkmasına sebep oldu. Başkent İstanbul’da, Anadolu’da ve uzak eyaletlerde gerçekleşen bu isyanlar Osmanlı Devleti’ni oldukça yıpratmıştı. Çünkü aynı zamanda uzun süren savaşlar söz konusuydu ve bu savaşlardan istenilen başarılar elde edilemiyordu.

Duraklama Dönemi İç İsyanlar Sebepleri

• Merkezi otoritenin zayıflaması
• Ekber ve erşed sistemi nedeniyle padişahların yeterli tecrübeye sahip olmaması
• Saray kadınları ve devlet adamlarının devlet işlerine karışması
• Rüşvet ve iltimasın yaygınlaşması
• Uzun süren savaşların hazine giderlerini arttırması ve ekonomiyi olumsuz etkilemesi
• Devşirme sistemindeki bozulmalara bağlı olarak yeniçeri ocağının disiplinsizleşmesi
• Tımar sisteminin bozulması ve tımarlı sipahi sayısının azalması
• Halktan ağır vergilerin alınması
• Osmanlı parasının değer kaybetmesi ve halkın alım gücünün azalması

İstanbul (Merkez-Yeniçeri) İsyanları

Bu isyanlar kapıkulu askerleri tarafından çıkarılmış olsa da zaman zaman ilmiye sınıfının, medrese öğrencilerinin ve hatta halkın da isyanlara katıldığı görülmüştür.

İstanbul İsyanlarının Sebepleri

• Merkezi yönetimin bozulmasıyla otorite boşluğundan faydalanan yeniçeri ağalarının yönetimi olumsuz yönde etkilemesi
• Kapıkulu askerlerinin, ulufe denilen üç aylık maaşlarının zamanında ödenmemesi ya da ayarı düşük akçe ile ödenmesi
• Kapıkulu ocağına yasa dışı asker alımının yapılması ve orduda disiplinin bozulması
• Yeniçerilerin, padişah değişikliğinde aldıkları cülus bahşişini almak için, padişah değiştirmek istemesi
• Devlet yönetimindeki çıkarları için yeniçerileri destekleyen devlet adamlarının faaliyetleri

En önemli İstanbul isyanları;

III. Murat, Genç Osman, IV. Murat ve IV. Mehmet döneminde gerçekleşmiştir.

Genç Osman, Hotin Seferi sırasında yeniçerilerin disiplinsizliklerinden rahatsız olarak yeniçeri ocağına son vermek istemiş ancak yeniçeriler ayaklanarak Genç Osman’ı tahttan indirip öldürmüştür. Tarihte ilk kez bir padişah, yeniçeriler tarafından öldürülmüştü. Bu olaydan sonra yeniçerilerin etkisi arttı. Böylece Osmanlı Devleti’nde o zamana kadar geçerli olan “Ocak, devlet içindir” anlayışı yerini “Devlet, ocak içindir” anlayışına bıraktı.

III.Murat Osmanlı tahtına çok küçük yaşta çıkmıştı. Bunu fırsat bilen yeniçeriler padişaha göz dağı vermek için ayaklanıp Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı öldürmüştür. Ancak IV. Murat daha sonra yeniçerilerin ele başını idam ettirmiştir.

IV.Mehmet döneminde yeniçeriler maaşlarını ayarı düşük akçe ile aldıkları için 30’dan fazla devlet adamını öldürüp Sultanahmet meydanındaki çınar ağacına asmışlardır. Tarihin en büyük yeniçeri isyanı olan bu olay Osmanlı tarihine “Çınar Vakası” ya da “Vakayı Vakvakiye” adıyla geçmiştir.

İstanbul İsyanlarının Sonuçları

• Devlet otoritesi iyice sarsıldı.
• İstanbul’da asayiş bozuldu
• Islahatlar sonuçsuz kaldı
• Ordu disiplini iyice bozuldu ve gücü azaldı
• Yeniçerilerin devlet yönetimi üzerindeki etkinliği arttı.

Celali (Anadolu) İsyanları

Duraklama dönemindeki ekonıomik, toplumsal ve siyasal sorunlar Anadolu’da da isyanların çıkmasına sebep oldu. Bu isyanlar devletin Anadolu’daki otorite boşluğunun göstergelerinden olmuştur.

Yavuz Sultan Selim döneminde Bozoklu Celal adındaki bir sipahinin Yozgat’ta çıkardığı isyandan sonra Anadolu’da gerçekleşen isyanlar onun adıyla anılmaya başlamıştır.

En önemli Celali isyanları arasında Deli Hasan, Karayazıcı, Kalenderoğlu, Canbolatoğlu isyanları sayılabilir.

Celali İsyanlarının Sebepleri

• Ekonominin bozulmasına bağlı olarak vergilerin arttırılması
• Vergileri ödeyemeyen köylülerin topraklarını terk etmeleri ve bunun sonucunda çiftbozan durumuna düşmeleri. (Köylülerin, topraklarını terk ederek şehirlere göç etmesine “büyük kaçgun” adı verilir)
• Kadı ve sancakbeyleri tarafından reaya üzerinde baskı uygulanması
• Avusturya ve İran ile yapılan ve uzun süren savaşların halkı yıpratması
• Tımar sisteminin bozulması
• Tarım ve hayvancılığın azalması
• İltizam sisteminin yaygınlaşması

Celali İsyanlarının Sonuçları

• Bir çok insanın öldüğü ve devletin güçlükle bastırdığı bu isyanlar sonucunda;
• Anadolu’da can ve mal güvenliği kalmadı
• Vergilerin düzenli toplanamaması nedeniyle devlet gelirleri önemli ölçüde azaldı
• Halkın devlete, devletin de halka karşı güveni kalmadı
• Anadolu’da üretim azaldı ve ekonomi daha da kötüleşti.
• Halkın şehirlere yaptığı yoğun göç nedeniyle şehirlerde nüfus artışı ve işsizlik sorunu ortaya çıktı

Not: Celali isyanları ekonomik ve toplumsal nitelikli isyanlardır. Herhangi dini bir yönü ya da devlet düzenini veya rejimini değiştirmeye yönelik bir amacı yoktur.

Eyalet İsyanları

Eflak, Boğdan, Yemen, Erdel, Kırım ve Bağdat gibi merkeze uzak eyaletlerde çıkan isyanlardır. Genellikle yerli hanedanların ayrılıkçı düşünceler doğrultusunda çıkardığı isyanlardır.

Eyalet İsyanlarının Sebepleri

• Merkezi otoritenin bozulmasına bağlı olarak ortaya çıkan otorite boşluğu
• Yerel yöneticilerin devletten ayrılmak istemesi
• Eyaletlerdeki kötü yönetimin halkı bıktırması
• Avrupa devletlerinin, eyalet yöneticilerini Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması

Eyalet isyanları ya taviz verilerek ya da şiddet yöntemiyle bastırılmıştır. Eyalet isyanlarının sonucunda bazı eyaletler yarı bağımsız olmuşlardır.

Ayrıca bknz;

Duraklama Dönemi Islahatları ve Islahatçıları