Duraklama Dönemi Islahatları ve Islahatçıları

Duraklama dönemi ıslahatları nelerdir? Osmanlı Devleti 17. yüzyıl duraklama döneminin ıslahatçı padişahları ve devlet adamları kimlerdir? Zaman içinde işlevini yitirerek görevini gereği gibi yerine getiremeyen kurumlarda yapılan iyileştirme ve düzenlemeleri ifade eden ıslahat, Osmanlı Devleti’nde 17. yüzyıl itibarıyla bir zorunluluk olmuştur. Osmanlı Devleti’nde ilk ıslahatlar 17. yüzyılda başlamıştır.

17.yüzyılda yapılan ıslahatların öncelikli ve genel amacı bozulan düzeni iyileştirerek devleti yükselme dönemindeki eski gücüne tekrar kavuşturmaktır.

Duraklama Dönemi Islahatları ve Islahatçıları

Osmanlı Devleti’nin 17. yüzyılda yani duraklama döneminde yaptığı savaşlarda istenilen başarılara ulaşılamaması ve sıklıkla ortaya çıkan iç isyanlar gibi sebeplerle devlet içinde asayişin bozulması; bunlara bağlı olarak ortaya çıkan ekonomik ve toplumsal sıkıntılar nedeniyle bir dizi ıslahat hareketlerine başlanmıştır.

Islahatçı Padişahlar

Duraklama döneminde ıslahat yapan padişahlar şöyledir;

I.Ahmet

Veraset sistemini değiştirerek “ekber ve erşed” kuralını getirdi. Buna göre Osmanlı tahtına hanedanın en yaşlı ve en olgun üyesi geçecekti. Bu kural ile taht kavgalarının önüne geçilmek istendi. Ancak diğer yandan “kafes usulü” getirilerek şehzadelerin sancağa yönetici olarak gönderilmesi uygulamasına son verildi ve şehzadeler sarayda eğitim almaya başladı. Bu da yeteneksiz ve tecrübesiz şehzadelerin taht’a çıkmasına sebep olduğu için merkezi otoritenin daha da zayıflamasına yol açacaktı.

II.Osman (Genç Osman)

• Şeyhülislamın fetva verme dışındaki yetkilerini kaldırdı. Böylece ilmiye sınıfının devlet işlerine karışmasını engellemiş oldu.
• İlmiye sınıfının yetkilerini sınırlandırdı
• Saray kadınlarının devlet yönetimi üzerindeki etkisine son vermek ve halk-saray arasındaki kopukluğu gidermek amacıyla saray dışından evlilik yaptı ve Şeyhülislamın kızıyla evlendi.
• Padişahın kanun çıkarma gücünü arttırmaya çalıştı.
• Yeniçeri ocağı kaldırmak istedi. Ancak başarılı olamadı ve yeniçeriler tarafından henüz 18 yaşındayken öldürüldü.

IV.Murat

Çok küçük yaşta taht’a çıktığı için annesi ve devlet adamları devlet işlerine fazlasıyla karışıyordu. Ancak büyüyünce bunu engelledi ve Osmanlı tarihinin en otoriter padişahlarından biri oldu.

• Yeniçeri sayısını azalttı. Böylece hem yeniçeri maaşlarının hazineye gereksiz yere yük olmasına son verdi, hem de otoritesini arttırdı.
• Maliyeyi düzenledi.
• Tımarları hak edenlere verdi
• İstanbul’da asayişi sağladı
• Kahvehaneleri kapattı
• İçki ve tütün yasağı getirdi.
• Gece sokağa çıkma yasağı getirdi.
• Celali isyanlarını şiddet yöntemiyle bastırarak Anadolu’da asayişi sağladı

IV.Mehmet

Devlet yönetimindeki kötü gidişe son vermek için gerçekten güvendiği devlet adamlarını göreve getirdi. Bu devlet adamları bir dizi ıslahat hareketi gerçekleştirdi. Bu devlet adamlarına göre en büyük sorun ekonomide ve ordudaydı.

IV. Mehmet döneminin önemli ıslahatçıları Tarhuncu Ahmet Paşa, Köprülü Mehmet Paşa ve Köprülü Fazıl Ahmet Paşa’ydı.

Islahatçı Devlet Adamları

17. yüzyılda sadece padişahlar değil, padişahlar tarafından görevlendirilen bazı devlet adamları da bir dizi ıslahat hareketine girişmiş; sorunlar ve çözümleriyle ilgili padişahlara raporlar hazırlayıp sunmuşlardır.

Kuyucu Murat Paşa

I.Ahmet döneminin sadrazamlarından Kuyucu Murat Paşa, sorunları şiddet yöntemiyle çözmeyi denemiştir. Bu dönemdeki Celali isyanlarını, isyancıları kuyulara diri diri atmak suretiyle bastırmıştır. Sorunların temeline inmediği ve şiddet yöntemi kullandığı için isyanlar son bulmamıştır.

Koçi Bey

Devlet içinde yaşanan sorunlar ve çözümleriyle ilgili “Koçi Bey Risalesi” olarak bilinen rapor hazırladı ve padişah IV. Murat’a sundu.

Tarhuncu Ahmet Paşa

• Has ve zeamet gelirlerinin doğrudan devlet hazinesine aktarılmasını sağladı.
• Rüşveti önlemeye yönelik tedbirler aldı.
• İlk Osmanlı bütçesini hazırlayarak bütçe açığını kapatmaya çalıştı. Gelir gider dengesini sağlamaya çalıştı.  Bunun için gereksiz saray masraflarını kıstı. Ancak bu uygulamadan çıkarları zarar görenler tarafından öldürüldü.

Köprülü Mehmet Paşa

Osmanlı tarihinde belirli şartlar öne sürerek göreve gelen ilk devlet adamıdır. Köprülü Mehmet Paşa;

Saray ve devlet adamları işlerine karışmayacak

Devlet işleriyle ilgili saraya sunduğu öneriler kabul edilecek

Devlet memurluklarına uygun gördüğü kişileri atayacak

Hakkında bir şikayet olduğu takdirde önce savunması alınacak

gibi şartlar ileri sürdükten sonra görece geldi.

• Orduyu disipline etti.
• Hatalı devlet adamlarını görevden alarak cezalandırdı.
• Görevlerini yapmayan asker ve memurların maaşlarını kesti

Köprülü Fazıl Ahmet Paşa

Köprülü Mehmet Paşa’nın oğludur.

• Devlet giderlerini kısarak bütçe açığını kapatmaya çalıştı.
• Orduyu yeniden düzenledi ve topçu sınıfını güçlendirdi.

17.Yüzyıl Islahatlarının Genel Özellikleri

• Askeri ve mali alanda ıslahatlar yapılmıştır.
• Şiddet yöntemiyle yapılmıştır.
• Sorunların temeline inilmemiş, çözümler yüzeysel kalmıştır.
• Avrupa örnek alınmamıştır.
• Islahatlar kişilere bağlı kaldığı  ve devlet politikası haline getirilemediği için kalıcı olmadı
• Ulema sınıfı ve yeniçeriler tarafından engellenmeye çalışılmıştır.