Milli Mücadele Döneminde Basın Yayın organları nelerdir? Bu dönemde basının özellikleri nelerdir? Osmanlı Devleti’nde basın hayatı Tanzimat Dönemi ile birlikte başlamıştır. 1831’de Türk basın tarihinin ilk gazetesi ve aynı zamanda ilk resmi gazete Takvim-i Vekayi’nin çıkarılmasının ardından Osmanlı Devleti’nde sayısız gazete ve dergi çıkarılmıştır. Zaman zaman sansür uygulamaları olsa da II. Meşrutiyet Dönemi ve sonrasında da basın-yayın hayatı devam etmiştir. Ayrıntılı bilgi için Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler ve İkinci Meşrutiyet Dönemi Gazeteleri başlıklı içeriklerimizi inceleyebilirsiniz.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar
Milli Mücadele Döneminde Basın
Milli Mücadele dönemi 1919-1923 yıllarını kapsar. Bu dönemin şartları gereği Osmanlı basını İstanbul ve Anadolu basını olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Genel olarak değerlendirmek gerekirse; İstanbul basınında ağırlıklı olarak Milli Mücadele karşıtı yayınlar yapılırken Anadolu basınında da Milli Mücadele yanlısı yayınlar yapılmıştır.
Mütareke Basını Nedir?
Ayrıca “mütareke basını” adı verilen bir tabir vardır ki bu tanımlama daha çok dönem içinde Milli Mücadele karşıtı yayın yapan dergi ve gazeteler için kullanılır. Mütareke basını daha çok Damat Ferit Paşa ile Hürriyet ve İtilaf Fırkasının politikalarını destekleyen yayınlar yapmıştır.
Milli Mücadele döneminde Anadolu basınının çok büyük bir kısmı Milli Mücadele’yi destekleyerek bu yönde yayınlar yapmıştır. Buna karşılık işgal altında bulunan İstanbul’da basın üzerinde uygulanan sansür nedeniyle Milli Mücadele yanlısı yayın yapılamamış; İstanbul basınının büyük bir kısmı da Milli Mücadele karşıtı yayın yapmıştır.
Milli Mücadele Döneminde İstanbul Basını
İstanbul’un işgal altında olmasından dolayı İstanbul basını üzerinde İtilaf devletlerinin sansürü vardır. Dönemin gazetelerinin özelliklerine genel olarak bakıldığında İstanbul basınında Milli Mücadele karşıtı bir tutum söz konusudur. Bu ortamda çıkarılan gazeteler ve özellikleri kısaca şöyledir;
Milli Mücadele Yanlısı İstanbul Basını
İfham: Milli Mücadele yanlısı bir tavır ortaya koymakla birlikte Amerikan mandasını savunmuştur. Sivas kongresinin toplanmasından sonra Milli Mücadele ve Anadolu yanlısı yazılarına ağırlık vermiştir.
Vakit: Ahmet Emin ve Halide Edip gibi önemli isimleri kadrosunda bulunduran Vakit gazetesi Milli Mücadele’yi desteklemekle birlikte Amerikan Mandasını savunmuştur.
Yenigün: İstanbul’da çıkarılan bir gazete olsa da sonradan Ankara’ya geçmiş, 1924 yılında adı Cumhuriyet olarak değiştirilmiştir. Gazetenin başyazarlığını Yunus Nadi yapmıştır.
Minber: 1918 yılı içinde toplamda sadece 51 sayı çıkaran gazetenin kurucusu Ali Fethi Bey’di. Yayınlanmasında doğrudan Mustafa Kemal’in katkıları vardı. Meclisin feshedilmesine karşı çıkan, Tevfik Paşa hükümetine karşı çıkan yayınlar yaptı.
İleri: 1918’de Ati adıyla kurulan gazetenin adı 1919’dan itibaren İleri adını almıştır. Kemalist düşünceyi savunan İleri gazetesi sansür baskılarına pek aldırış etmeden açıkça Anadolu’yu desteklemiştir; Milli Mücadele’nin İstanbul’daki sözcülüğünü yapmıştır. Gazetenin kurucuları Celal Nuri İleri ve kardeşi Suphi Nuri İleri’dir.
Akşam: 1918’de Necmettin Sadak tarafından kurulan Akşam gazetesi de Milli Mücadele yanlısı yayınlar yapmıştır.
Bu gazeteler dışında İstanbul’da Aydınlık, Asildar, Asker Hocası, Aydede, Bugün, İstiklal, Memleket ve Minber gibi Milli Mücadele destekçisi gazeteler çıkarılmıştır.
Milli Mücadele Karşıtı İstanbul Basını
Alemdar Gazetesi: Açık bir şekilde Milli Mücadele karşıtlığı yapan bir gazetedir. Damat Ferit Paşa’nın politikalarını destekleyen Alemdar Gazetesi İngiliz Muhipler Cemiyeti’nin yayın organı niteliğindedir. Kurtuluş Savaşı’nı maceracılık şeklinde tanımlayan Alemdar gazetesi 1922 yılında kapatılmıştır.
Peyam-ı Sabah Gazetesi: Milli Mücadeleye karşıdır ve doğrudan İngiliz mandasını savunur. Gazetenin başyazarı Ali Kemal’dir.
İstanbul Gazetesi: İngiliz mandasının savunuculuğunu yapan İstanbul gazetesi Sait Molla tarafından çıkarılmıştır.
Milli Mücadele Döneminde Anadolu Basını
Milli Mücadele’yi güçlendirmek ve Anadolu hareketinin sesini ve haklılığını daha geniş kitlelere duyurabilmek adına Anadolu’da da bir çok gazete çıkarılmıştır.
İrade-i Milliye: Milli Mücadele hareketinin ilk gazetesi İrade-i Milliye’dir. Erzurum Kongresinde kurulan ve Milli Mücadeleyi yürütmekle görevli olan Heyet-i Temsiliye’nin aldığı kararların halka ulaştırılması ve halkın bilinçlendirilmesi amacıyla çıkarılmıştır.
Hakimiyet-i Milliye: Her açıdan Milli Mücadelenin düşüncelerini yansıtan Hakimiyet-i Milliye gazetesi 1920’de Ankara’da kurulmuştur. Milliyetçilik ve halkçılık ilkelerini savunur. Gazetede çıkan yazıların tümü Mustafa Kemal Atatürk’ün denetiminden geçer. 1930 yılından sonra gazetenin adı Ulus olarak değiştirilmiştir.
Öğüt: Anadolu’nun itilaf devletleri tarafından işgallerine karşı halkın düşüncelerini yansıtan bir gazetedir. Henüz I. Dünya Savaşı bitmemişken, 1917 yılında Afyonkarahisar’da çıkarılmıştır.
Bunlar dışında Anadolu’da Albayrak, İzmir’e Doğru, İstiklal gibi çok sayıda yerel gazete çıkarılmıştır.