Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler

Tanzimat Döneminde çıkarılan gazeteler ilk kez 1839 yılında Gülhane-i Hatt-ı Humayun’un (Tanzimat Fermanı) ilan edilmesiyle başlayan süreçte karşımıza çıkar. Tanzimat Dönemi Batı ile ilişkilerin arttığı, Batı’daki gelişmelerin iyiden iyiye takip edilmeye başlandığı bir dönemdir. Ancak Tanzimat Fermanının ilanından önce 1831’de Türk basın tarihinin ilk resmi gazetesi olan Takvim-i Vekayi çıkarılmıştır.

Tanzimat Döneminde Çıkarılan Gazeteler

Takvim-i Vekayi gazetesinin çıkarılmasından sonra özel gazeteler de birer birer yayın hayatına başlamıştır. Ancak bundan öncesinde 1840 yılında İngiliz gazeteci ve aynı zamanda diplomat olan William Churchill tarafından Osmanlı Devleti’nin ilk yarı resmi gazetesi olan Ceride-i Havadis çıkarılmıştır.

Tanzimat Döneminde çıkarılmış olan özel-sivil gazetelerin en önemlileri ise şunlardır;

Tercüman-ı Ahval

Bu gazetenin sermayesini koyan isim Agâh Efendi’dir. Bu, ilk kez Türk ve Müslüman birinin bir gazeteye sermaye koyması anlamına gelmektedir. İlk özel gazete olma özelliğini taşıyan Tercüman-ı Ahval’in ideolojik yapısının çıkışı da Şinasi’nin fikirleridir.

Kâr elde etme amacını taşıyan gazete halk dilinin kullanılması, halkın sorunlarının gazeteye taşınması gibi hususlara özen göstermiştir. Bu şekilde Türk ve Müslüman halkın sorunlarını üst makamlara duyurabilmek hedeflenmiştir. Nitekim Tercüman-ı Ahval gazetesi 1860’lı yıllarda Osmanlı halkının sorunlarını öğrenmek adına başvurulan önemli kaynaklardan biridir.

Tasvir-i Efkar

Diğer bir özel gazete, 1862 yılında Şinasi’nin çıkardığı Tasvir-i Efkar gazetesi, o dönem için en çok satan gazete olma özelliğini taşır. Gerek konu seçimi ve bu konuların işlenmesi gerekse de basım tekniği gibi açılardan gazete bir deneyimin ürünü olarak karşımıza çıkar. Sadece yurt içi ile yetinmemiş, yurt dışından haberlere de yer verilmiştir. Bu açıdan değerlendirildiğinde Tasvir-i Efkar gazetesi 1860’lı yıllarda Batı’daki gelişmeler hakkında bilgi edinmek için de önemli kaynaklardan biridir. Gazete ayrıca dönem yöneticilerinin hayat hikayeleri, para piyasaları, kültür ve siyaset gibi konuları içerir.

Gazetenin; Namık Kemal, Ahmet Refik Paşa ve Recaizade Ekrem’in aralarında bulunduğu güçlü bir kadrosu vardı.

Ceride-i Askeriye

Adından da anlaşılacağı üzere askeri konularla ilgili bilgilerin yer aldığı Ceride-i Askeriye gazetesi 1863 yılında seraskerlik makamı tarafından çıkarılmıştır.

Muhbir

Gazete ideolojik temelini Ali Suavi’nin fikirlerinden alır ve bağımsızlık, sosyal devlet anlayışı üzerinde durur. Muhbir’in özelliği ilk ideolojik gazete olmasıdır çünkü bu gazetede ilk kez meşruti yönetim savunulmuştur. Ali Suavi gazetenin amacını; halka önderlik etmek ve halkın kültürünü yükseltmek şeklinde açıklamıştır.

Doğrudan halka hitap eden bir gazete olduğu için sade bir dil kullanır. Ülkenin düzlüğe çıkarılması ve bilinçli insanların yetiştirilebilmesi için eğitimin tabana yayılması gerektiğini savunmuştur.

Hürriyet

1869 yılında Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın Londra’da çıkardığı Hürriyet gazetesi, Yeni Osmanlıların gazetesidir. Siyasi konulara ağırlık veren Hürriyet gazetesi Türkçe’nin sadeleştirilmesi gerektiğini savunmakla birlikte medenileşme yolunda gerekli adımların atılmasını söyler. Osmanlı’nın özlenen günlerine tekrar kavuşabilmek için halk desteğine ihtiyaç duyulduğunu; halk desteğini almak için adaletin temin edilmesi gerektiğini; adaletin temin edilebilmesi için de toplumsal eşitliğin sağlanması gerektiğini vurgular.

İbret

1870 yılında İskender Bey tarafından çıkarılan İbret gazetesinin kadrosuna daha sonra Namık Kemal de girmiştir. Gazete, ilk sayısında amacının medeni dünyada olan biteni halka anlatmak şeklinde açıklamıştır. Bunun için de doğu-batı dünyasının karşılaştırmasına yer vermiştir.

İbret gazetesinde ekonomiden kültüre, siyasetten toplumsal gerçeklere bir çok konuya yer verilmiştir. Ayrıca Batı’nın gözünde Osmanlı ve Türk imajını iyileştirecek yayınlara da yer vermiştir.

Basiret

1870 yılında Ali Efendi tarafından çıkarılmış olan Basiret gazetesinin ön plana çıkan özelliklerinden biri Fransız-Alman savaşına muhabir gönderen ilk gazete olmasıdır.

İstibdat Döneminde Çıkarılan Gazeteler

1876 yılında ilan edilen Osmanlı Devleti’nin ilk anayasası Kanun-i Esasi ile I. Meşrutiyet Dönemi başlamıştır. Ancak bu dönem sadece bir buçuk yıl sürmüş ve Osmanlı Devleti’nde anayasanın askıya alınmasıyla 1878-1908 tarihleri arasında İstibdat dönemi yaşanmıştır. Basın üzerinde sansürün söz konusu olduğu İstibdat döneminde çıkarılan önemli gazeteler şöyledir;

Tercüman-ı Hakikat

1878’de Ahmet Mithat tarafından çıkarılmıştır. 1882’de kadroya muallim Naci girmiş ve etkinlikler artmıştır. Siyasi konulara çok yer verilmeyen gazetede daha çok edebiyatla ilgili konular vardır. Roman ve tiyatro tartışmaları yer alır. Gazete, İttihat ve Terakki Cemiyeti yanlısıdır. Ancak Meşrutiyetin ilanından sonra bu cemiyete ters düşmüştür.

İkdam

1894’te Ahmet Cevdet tarafından çıkarılmış ve 1928’e kadar yayınlanmıştır. II. Meşrutiyete kadar kültürel yönü ağır basar. II. Meşrutiyetten sonra ise siyasal konulara ağırlık verilmiştir. Gazete, İttihat Terakkiye karşıttır. Dili çok sadedir.

1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilan edilmesi ve Kanun-i Esasi’nin tekrar yürürlüğe girmesiyle basın üzerindeki sansür kalkmış ancak 1913’te 1 yıl askeri sansür uygulanmıştır. 1918’de ise basında itilaf devletlerinin sansürü gelmiştir.

1908-1918 yılları arası; II. Meşrutiyet Dönemi basını için İkinci Meşrutiyet Dönemi Gazeteleri başlıklı içeriğimizi,

1918-1922 yılları arası dönem için Milli Mücadele Döneminde Basın Yayın Organları başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.