İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilatı ve Türklerde Devleti Meydana Getiren Unsurlar

İlk Türk Devletlerinde devlet teşkilatı nasıldı? Devlet nasıl bir yapıya sahipti? Tarihte bilinen ilk Türk Devleti Asya (Büyük) Hun Devleti’dir. Asya Hun Devleti dışında; Göktürk Devleti, Uygur Devleti, Avrupa Hun Devleti, ilk Türk devletleri arasında sayılabilir. Bu devletlerde teşkilatlanma şöyledir;

İlk Türk Devletlerinde Devlet Teşkilatı

İlk Türk devletlerinde, devlet için “il” ya da “el” tabiri kullanılırdı. “İl”, hükümdar tarafından yönetilirdi ve hükümdarın bu yetkisini Gök Tanrı’dan aldığına inanılırdı. Bilindiği üzere İslamiyet öncesi Türklerde genel olarak Gök Tanrı (Tengri) inancı hakimdi. Gök Tanrı’nın, hükümdara devleti yönetme yetkisini vermesine “kut” denirdi. Bu yetki sadece kendi halkı üzerinde değil tüm insanlar için geçerliydi. Bu anlayış Türklerde “Cihan Hakimiyeti” anlayışını ortaya çıkarmıştır. Hükümdar Gök Tanrıdan aldığı yetkiyle devleti yönetirken “töre”ye uymak zorundaydı. Çünkü töre Türklerde yazılı olmayan hukuk kurallarıydı ve hükümdar dahil herkes kayıtsız şartsız töreye uymak zorundaydı. Bir hükümdar töreye uymadığı takdirde saygınlığını yitirirdi. Ayrıca Gök Tanrının, töreye uymayan hükümdardan, devleti yönetme yetkisini aldığına inanılırdı.

Devletin öncelikli görevi halkın huzur ve refahını sağlamaktır. Halk da devlete karşı üzerine düşen sorumlulukları yerine getirmelidir.

Eski Türklere ait “İl gider, töre kalır” sözü, Türklerin hukuk kurallarına ve adalete verdikleri önemi göstermesi açısından önemlidir.

Türklerde Devleti Meydana Getiren Unsurlar

Türklerde devlet başlıca dört unsurdan meydana gelirdi; bağımsızlık, halk, ülke ve teşkilat birbirini tamamlayarak devlet meydana getiren temel unsurlardır.

Bağımsızlık (Oksızlık)

Bağımsızlık duygusunun gelişmesinde rol oynayan başlıca unsur Türklerdeki bozkır kültürüdür. Atlı göçebe bir yaşam tarzı Türklerin özgürlüklerine oldukça düşkün olmalarına ve böylece bağımsızlığın milli bir karakter olarak ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Hatta bağımsızlığın yitirilmesi Türk milleti için en büyük felaket olarak kabul edilmiştir.

Halk (Millet)

Türklerde “devlet, halk için vardır” anlayışı hakimdir. Devleti yaşatan halktır. Bu yüzden hükümdarın en önemli görevlerinin başında halkının güvelik, huzur ve refahını sağlamak vardır.  Sınıflı bir toplum yapısı yoktur. Bireyler bir takım temel haklara sahiptir.

Ülke

Ülke; yurt, ulus ya da vatan kavramlarıyla eş değerdir. Tam bağımsız olarak yaşadıkları ve belli sınırlara sahip olan topraklardır ve hükümdar bunu korumakla görevlidir.

Teşkilatlanma

Türk tarihi, devlet teşkilatlanması konusunda büyük başarılarla doludur. Nitekim Türkler, devlet teşkilatlanması konusunda Çin, Afganistan, Hindistan, Macaristan, Bulgaristan ve Rusya gibi ülkelere teşkilatlanma konusunda örnek olmuşlardır. Tarihinin hiçbir döneminde devletsiz kalmayan Türkler atlı göçebe yaşam tarzı ve sürekli bir düşman tehdidi altında olduklarından disiplinli ve teşkilatlı bir yaşam tarzını benimsemek zorundaydılar.

Türkler boylar halinde yaşarlardı. Her boyun başında bir bey bulunurdu ve her boy kendi içinde bir teşkilatlanmaya sahipti. Boy beyi kendi bölgesini idare etmekten sorumluydu. Boylar birleşerek boylar federasyonunu oluşturur ve böylece teşkilatlı bir devlet meydana gelirdi.

Bu konunun devamı niteliğinde olan; Türklerde yönetim anlayışı ve devlet yönetimini meydana getiren unsurlar için Türklerde Devlet Yönetimi başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.

Türk İslam Devletleri’nde Devlet Teşkilatı hakkında bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.

Ayrıca “İslamiyet Öncesi Türklerde İlkler” başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.

İlk Türk Devletleri hakkında genel bilgiler için;

Orta Asya’da Kurulan İlk Türk Devletleri

Orta Asya Türk Devletlerinde Kültür ve Medeniyet

başlıklı içeriğimizi inceleyebilirsiniz.