Karahanlı Devleti Özellikleri Nelerdir? Karahanlılar Hakkında Bilgi

Karahanlı Devleti özellikleri nelerdir? Tarihteki Türk devletlerinden biri olan Karahanlı Devleti’nin siyasi ve kültürel özellikleri nelerdir? 840-1212 yılları arasında etkili olan Karahanlı Devleti

Karahanlı Devleti Özellikleri Nelerdir?

Karahanlılar, Türkistan’da Karluk, Yağma, Tuhsi ve Çiğil adlı boylar tarafından kurulmuş bir Türk devletidir. Karahanlıların en önemli özelliklerinden biri Orta Asya’da kurulmuş olan ilk Müslüman Türk devleti olmasıdır.

Başka bir Türk boyu Kırgızların, Uygurlara son vermesinden sonra Karluk yabgusu Bilge Kül Kadir Han bağımsızlığını ilan ederek Karluk, Yağma, Tuhsi ve Çiğil Türk boylarını birleştirmiş ve böylece 840 yılında Karahanlı Devleti kurulmuştur. Devletin kurucusu Bilge kül Kadir Han, kendisini Türk hakanlarının mirasçısı kabul ederek Karahan unvanını almış ve devletin adı da buradan gelmiştir. Devletin başkenti Kaşgar’dır.

Karahanlılar, kendilerine sığınan Samanoğlu prensinin, kendisiyle birlikte getirdiği Müslüman din adamlarından etkilenerek İslamiyeti kabul etmişlerdir. Bilge Kül Kadir Han’ın ölümünden sonra tahta geçen oğlu Satuk Buğra Han döneminde de İslamiyet devletin resmi dini ilan edilmiş ve böylece Karahanlılar, İslamiyeti resmi din olarak kabul eden ilk Türk devleti olmuştur. Nitekim, devletin asıl kurucusu olarak kabul edilen Satuk Buğra Han, 920 yılında Müslüman olduktan sonra Abdülkerim adını almıştır. Karahanlılar döneminde İslamiyet, Orta Asya’da hızla yayılmıştır.

Ebu Nasır döneminde Karahanlılar ile Gazneliler arasında ittifak yapılmış ve bu ittifak, 999 yılında Samanoğulları Devleti’ne son vermiştir. Karahanlı hükümdarı Ebu Nasır, Abbasi halifesi tarafından hükümdarlığı onaylanan ilk Müslüman Türk hükümdarı olması açısından önemlidir.

Karahanlı ve Gazneliler arasındaki ittifak uzun süreli olmadı. Zira sınır komşusu olmalarından dolayı iki taraf arasında gerginlikler yaşandı. Karahanlı Devleti’nin içindeki taht kavgaları ise devletin zayıflamasının ana sebebiydi. Nitekim bu taht kavgaları nedeniyle devlet, Doğu ve Batı Karahanlı olmak üzere 1042 yılında ikiye bölündü. Doğu Karahanlıların hükümdarı Tamgaç Han, Batı Karahanlıların hükümdarı ise Ahmed Arslan Han oldu.

Doğu Karahanlılar (1042-1211)

Hakimiyet alanları Balkaş Gölü’nün doğusu ve güneydoğu bölgeleriydi. Balasagun, Talas ve Kaşgar, Doğu Karahanlıların en önemli şehirlerindendi. Doğu Karahanlı Devleti, Büyük Selçuklu Devleti’ne bağlandıktan bir süre sonra Moğol soyundan olan Karahıtaylar tarafından yıkıldı.

Batı Karahanlılar (1042-1212)

Hakimiyet alanları Aral Gölü’nün doğusu ve güneydoğu bölgeleriydi. Özkent olan devlet merkezi daha sonra Semerkand’a taşındı. Büyük Selçuklu Devleti’nin sultanı Melikşah, Batı Karahanlı hükümdarının kızıyla evlenmiş, iki taraf arasında akrabalık ilişkisi kurulmuş ve Büyük Selçuklu Devleti Batı Karahanlıları kendi devletine bağlamıştır. Büyük Selçuklu Devleti’nin Katvan Savaşı’nda Karahıtaylara yenilmesinden sonra ise Batı Karahanlılar da tıpkı Doğu Karahanlıları gibi Karahıtayların hakimiyetine girdiler. 1212 yılında ise Harzemşahlar Batı Karahanlılara son vermiştir.

İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlı Devleti

Karahanlılar, Türk-İslam sentezini oluşturan ilk Türk devletidir. Devletin resmi dili Türkçe’ydi. Devlet ve ordu anlayışı da İslamiyet öncesi Türk devlet geleneğine uygun olarak sürdürüldü. Ancak diğer yandan ibadet, hukuk ve eğitim gibi alanlarda İslami değerleri benimsediler. Böylece Türk İslam sentezi doğmuş oldu.

Karahanlılar, İslam öncesindeki mevcut Türk devlet geleneğinde var olan Kut anlayışını, devlet hanedanın ortak malıdır anlayışını, ikili teşkilatı, merkez ve taşra teşkilatını devam ettirdiler. Diğer yandan kadılık ve muhtesip kurumlarını kurdular, gaza ve cihat anlayışı doğrultusunda hareket ettiler. Ayrıca bir çok medrese, kervansaray, cami ve türbe yaptırdılar.

Karahanlıların en önemli özelliklerinden biri de İslamiyeti kabul etmiş olmalarına rağmen devletin resmi dilinin Türkçe olmasıydı. Zira İslamiyeti kabul eden bir çok Türk Devleti, Arapça ve Farsça’nın etkisi altına girmiştir. Karahanlılarda bu etkinin görülmemesini en büyük nedeni Türk topluluklarından oluşan ulus devlet olma özelliği taşımasıdır.

Türk İslam sentezi anlamında ilk yazılı eserler de bu dönemde verildi. Bu eserlerden en önemlileri;

• Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
• Divan-ı Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmut)
• Divan-ı Hikmet (Ahmet Yesevi)
• Atabet’ül Hakayık (Edip Ahmet)

Karahanlılar ayrıca Türk-İslam tarihinin ilk medresesini de açmışlardır. Bu medrese Semerkant’ta açılmıştır. Eğitimde öğrencilere burs vererek bu alanda da bir ilke imza atmışlardır.

Karahanlı Devleti’nin temel geçim kaynağı tarımdı. Bunun dışında maden işlemeciliği, el sanatları ve dokumacılık da gelişmişti. Ticarete de önem veren Karahanlılar, ticaretin gelişmesi amacıyla Ribat adı verilen kervansarayları yaptırmışlardır.

Ayrıca bknz;

İlk Türk İslam Devletleri Hangileridir?