Sfenks nedir? Sfenks ya da diğer adıyla Büyük Gize Sfenksi, Antik Mısır’ın önemli simgelerinden biridir ve piramitlerle birlikte en ünlü kültürel öğelerdendir.
Sfenks Nedir?
Sfenks’in diğer adı Harmakis’tir. Gövdesi aslan, başı insan şeklinde mitolojik bir varlıktır. Sfenks, antik dönemde her yaratığın şekline girebilen hazine bekçileridir. Antik Mısır kültüründe olduğu gibi, Yunan mitolojisinde ve Anadolu uygarlıkları kültüründe de yer alır. Ancak Yunan mitolojisindeki sfenks kötü şansı temsil eden bir şeytanı temsil eder. Ayrıca vücudu aslan olsa da kafası bir kadın kafası olarak tasvir edilir. Ancak Gize Sfenksi bir kadın değil bir erkeği; kralı temsil eder. Antik Mısır’da insan başlı sfenksin başı daha çok bir firavun ya da bir tanrının başını simgeler.
Büyük Gize Sfenksi
Sfenksin inşa edilmesinin nedeni mezar ve tapınak gibi önemli alanların korunmasıdır. Başka bir deyişle sfenksin, mezar ve tapınak gibi kutsal ve önemli yapıları koruyucu güçte olduğuna inanılırdı. Büyük Gize Sfenksi, gize piramitlerini koruması için inşa edilmiştir. Gize piramitleri ise Mısır’ın en büyük piramitleri olan Keops, Kefren ve Mikerinos piramitleridir.
Mısır’daki Büyük Gize Sfenksi en ünlü sfenkstir ve dünyanın hem en büyük hem de en eski heykellerinden biridir. MÖ 2500’lerde yapıldığı tahmin edilen Gize Sfenksi’nin başının Firavun Kefren’i temsil ettiği düşünülüyor. Vücudunun aslan şeklinde olmasının nedeni ise Antik Mısır’da aslanların güneş ile bağdaştırılması ve bu nedenle kutsal hayvanlardan biri olmasıydı.
Gize Sfenksinin yönü doğuya bakar. Bunun nedeni Güneş Tanrısı Ra’yı her sabah doğduğu anda görebilmesi içindir ki Güneş Tanrısı Ra, Antik Mısır inancında en büyük tanrıdır. Sfenksin pençelerinin arasında da bir tapınak vardır.
Yüksekliği 20 metre, uzunluğu ise 73 metredir. Genişliği ise 5 metre kadardır.
Günümüze gelene kadar aradan geçen 4500 yıl içinde hava olayları ve erozyon gibi sebeplerle Sfenks zarar görmüştür. İlk yapıldığında Sfenksin uzun örgülü bir sakalı, burnu vardı ve parlak renklerle boyanmıştı. Yüz ve vücudu kırmızı, sakalı mavi ve geri kalan kısmı da sarı renkteydi.
Sfenksin burnunun Napolyon ve askerleri tarafından kırıldığı ileri sürülse de Napolyon’un bölgeye gelişinden önceki dönemlere ait belgelerde de Sfenks’in burnunun kırık olduğu görülür.
Yunan Sfenksi
Antik Yunan mitolojisinde şeytani bir varlık olan sfenksin hikayesi şöyledir;
Sfenks yoldan geçen herkese ünlü bilmecesini sorar. Bilmecenin cevabını kimse bilemez ve Sfenks, cevabı bilemeyen herkesi boğarak öldürür ve yer. Sfenks’in karşısına bir gün Oidipus çıkar. Oidipus zeki ve bilgedir. Sfenks meşhur bilmecesini Oidipus’a sorar: “Hangi yaratık bir sabah dört ayak, öğlen iki ayak, akşam üç ayak üstünde yürür? ”
Oidipus bir süre düşündükten sonra bilmeceyi çözer:”O varlık insandır. İnsanoğlu, bebekken emekler yani dört ayak üzerindedir. Büyüyünce iki ayak üzerindedir. Yaşlandığında ise bir baston ile yürür yani üç ayak üzerindedir.”
Sfenks yenilgiyi hazmedemez ve uçurumdan atlayarak intihar eder.