Devrimler Çağında Değişen Devlet Toplum İlişkileri

Devrimler Çağında Değişen Devlet Toplum İlişkileri 11. Sınıf Tarih dersinin 4. ünitesidir. Bu ünitede yer alan 1. Konu: İhtilaller Çağı’nı konuları başlıklar halinde inceleyelim;

Devrimler Çağında Değişen Devlet Toplum İlişkileri

Bu ünitede Fransız Devrimi ile İngiltere’de başlayan Sanayi Devrimi’nin devlet ve toplum ilişkileri üzerinde meydana gelen dönüşüm, Osmanlı Devleti’nde modern ordu teşkilatına geçiş süreci, ulus devlete geçiş sürecinde sosyal hayattaki değişimler, Osmanlı Devleti’nde demokratikleşme hareketleri ve darbeler gibi pek çok konuya değiniyoruz

İhtilaller Çağı

18. yüzyılda gerçekleşen Fransız İhtilali ve sonrasında meydana gelen tüm gelişmeler şöyledir;

Fransız İhtilali

Dünya tarihinin dönüm noktalarından biri 1789 Fransız İhtilalidir. Nitekim yeni çağın sonu yakın çağın başlangıcı olarak kabul edilir.

İhtilal Öncesi Fransa

• Katı bir mutlakiyet vardır
• Sınıf ayrımı ve adaletsizlik vardır
• Sınıflar arasında ekonomik, hukuki, siyasi ve sosyal eşitsizlikler vardır.
• Montesquieu, Voltaire, Rousseau gibi aydınlanma düşünürleri halkı etkilemekteydi.

İhtilalin Gelişimi

Ekonomik sıkıntılar içindeki Fransa’da kral XVI. Louis, mali bunalıma çare bulmak için “Etats Generaux’yu topladı. Bu aşamadan sonra Fransa’da arka arkaya farklı isim ve niteliklerde meclis yapılanmaları karşımıza çıkar. İhtilal sürecinde açılan meclisler ve diğer gelişmeler şöyledir;

• Etats Generaux: Soylular, din adamları ve halk temsilcilerinden oluşur. Yasama ve yürüme yetkisi yoktur.
• Ulusal Meclis: Anayasa yapılıncaya kadar dağılmama kararı almıştır. Bu da yüzyıllardan beri devam eden monarşi yönetimini değiştirmeyi hedef aldıklarını gösterir. Bu karar Fransız İhtilali’ni başlatmıştır.
• Kurucu Meclis: Ulusal meclis anayasa hazırlamaya başlayınca kendini kurucu meclis ilan etti. Meclisin din adamları ve soylular tarafından dağıtılacağı söylentisi üzerine halk, Bastil Hapishanesini bastı. Bastil Hapishanesi, kraliyetin baskısıyla hapse atılanların bulunduğu, mutlakiyetin sembolü olan bir yerdir.
• Halk ayrıca “komün” adıyla bir yönetim kurdu ve krala karşı da yeni bir ulusal ordu oluşturdu. Kurucu meclis Fransa’da eşitliği getirdi. “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi”ni ilan etti. Hazırladığı anayasa kral tarafından onaylandı. Fransa’nın bu ilk anayasası ile egemenlik hakkı halka verildi. Böylece Fransa’da mutlak monarşiden meşruti monarşiye geçildi.
• Konvansiyon Meclisi: Fransa’da Cumhuriyet’i ilan etti. Cumhuriyet rejimi baskı ile ülkeye yerleştirilmeye çalışıldığı için, bu baskı yönetimine karşı olanlar yönetimi ele geçirdi.
• Direktuvar Dönemi: Konvansiyon döneminden sonra başlayan direktuvar yönetiminden de halk memnun olmayınca yeni bir isyan başladı. Bu isyanları genç General Napolyon bastırdı.
• Konsül (İhtilal döneminin sonu): Napolyon, direktuvar dönemine son vererek büyük yetkilerle başına geçtiği “konsül” yönetimini kurdu. Bir dizi reformlar yaparak başarılı oldu ve böylece Fransa’da iç barış sağlanarak ihtilal dönemi son buldu.
• İmparatorluk: Halk oylamasıyla konsüllük yönetimi sona erdi ve Napolyon Bonaparte, Fransa’nın yeni imparatoru oldu. Böylece 15 yıl sürecek olan (1799-1814) Napolyon dönemi başladı.

İhtilalin Sonuçları

• Eşitlik, özgürlük, milliyetçilik, ulusal egemenlik, demokrasi, laiklik, adalet kavramları Avrupa’da yayıldı.
• Fransa, ihtilal hareketlerine karşı olan Avusturya ve Prusya gibi Avrupa devletleri ile savaştı. Koalisyon veya İhtilal Savaşları adı verilen bu savaşlar Avrupa’yı siyasi, sosyal ve ekonomik yönlerden büyük ölçüde değiştirdi.
• Liberalizm ve milliyetçilik Avrupa’da yayıldı ve böylece ulus-devlet anlayışı ortaya çıktı.

İhtilalin İmparatorluklara Etkisi

Fraklı milletler arasında özgürlük ve milliyetçilik fikirleri yayıldı ve bu milletler bağlı oldukları devletlere karşı ayaklandı.

Fransız İhtilali ile ortaya çıkan fikirler Avusturya-Macaristan, Osmanlı İmparatorlukları ile Rusya’nın siyasi ve sosyal yapısını etkiledi.

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu:

• 1848’de halk Viyana’da anayasa için ayaklandı.
• Metternich İngiltere’ye kaçtı
• Viyana’da kurucu meclis toplanarak sosyal eşitlik ilan etti. Ancak Avusturya imparatoru Viyana’yı işgal ederek meclisi dağıttı. Daha sonra da milliyetçilik isyanları çıktı. En önemlisi Macarların bağımsızlık hareketidir.

Rusya:

Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki toprakları üzerinde hakim olmak için Slav toplumlarını siyasi birlik altında toplamayı öngören “Panslavizm” politikasını uygulamaya başladı. Panslavizme göre Osmanlı ve Avusturya-Macaristan yıkılmalı; bunların yerine Rusya egemenliği altında bir Slav Devleti kurulmalıdır. Rusya, bu politika gereği Osmanlı’daki Slav ve Ortodoksları kışkırttı, onlara özerklik verilmesini istedi.

Osmanlı Devleti:

Balkanları ele geçirmek, Mısır’a ulaşmak, Doğu Akdeniz’de hakimiyet sağlamak isteyen Napolyon, Osmanlı’daki Hristiyan azınlıklar arasında bağımsızlık fikrinin yayılmasını istiyordu.

Bknz: Fransız İhtilali’nin Osmanlı Devleti’ne Etkileri

Milliyetçilik İsyanları

Osmanlı Devleti’nde ilk milliyetçilik isyanı Sırp isyanıdır. 1804’te Kara Yorgi liderliğinde, Rusların desteğiyle başlayan isyan sonucunda 1812 Bükreş Antlaşması ile Sırplara ayrıcalıklar verildi. Ancak Sırpların bağımsızlık hareketleri devam etti. 1813’te Kara Yorgi’nin kesin olarak yenilmesiyle Sırp isyanları sona erdi.

Rumlar da Rusların kışkırtmaları sonucu Mora’da isyan başlattı ve bu isyan Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa’nın desteğiyle bastırıldı. Ancak Osmanlı donamasının Rusya, İngiltere ve Fransa tarafından Navarin’de yakılması ve ardından başlayan Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda 1929 Edirne Antlaşması imzalandı. Bu antlaşma ile Yunanistan bağımsız oldu. Bağımsız Yunanistan’ın kuruluşu Osmanlı Devleti’nin dağılmasının başlangıcı oldu.

Sanayi Devrimi

Sanayi Devrimi; insan ve hayvan gücüne dayalı üretim tarzından makine gücüne dayalı üretim tarzına geçiştir. 18. Yüzyılda İngiltere’de ortaya çıktı ve Avrupa’ya yayıldı.

Sanayi Devrimi’nin temeli kömürün enerji kaynağı olarak kullanılmaya başlaması ve James Watt tarafından buhar makinesinin geliştirilmesiyle atıldı.

• Makineleşme ilk olarak tekstil sanayiinde uygulandı.
• Avrupa’da düşünce alanındaki gelişmeler ve teknik buluşlar Sanayi Devrimi’ne sebep oldu.
• Sanayi Devrimi’ni ve sonrasındaki gelişmeleri şöyle özetleyelim;
• Sanayi Devrimi’nin Sonuçları
• Avrupa’da üretim artışı ve ekonomik büyüme
• Geçimlik ekonomi anlayışının, yerini kâr amaçlı ekonomiye bırakması
• Makineleşme sonucu işçi sınıfının doğuşu
• Şehirleşmenin başlaması
• Tıp alanındaki gelişmeler ile nüfus artışının sağlanması
• Bankacılık, ticaret ve para hacminde genişleme
• Hammadde ve Pazar arayışı ile birlikte Avrupa devletleri arasında rekabet artışı ve sömürgeciliğin hızlanması

1830-1848 İhtilalleri

Sanayi Devrimi                                               Monarşi (Mutlakiyet)

Liberalizm                            ile                       Kilise

Milliyetçilik                                                     Feodalite

arasındaki savaştır.

1830 İhtilalleri

Viyana Kongresi ve onun temsil ettiği düzene karşı çıkar

İlk kez, kralın karşısına, ihtilal düşüncesiyle uyanmış bir halk çıktı

Napolyon’dan sonra Fransa tahtına XVIII. Lui geçti. Başlangıçta anayasalı meşruti yönetim kursa da sonradan özgürlükleri kısıtlamaya başladı.

XVIII. Lui’den sonra gelen X. Charles, Fransa’da monarşiyi getirip her türlü muhalefeti ortadan kaldırmak isteyince 1830 İhtilali gerçekleşti. Üç gün süren kanlı olaylardan sonra kral, tahtını bırakarak kaçtı. Fransız ihtilaline sempatisi olan liberal Louis Philippe, halkın seçimi ile Fransa kralı oldu. Böylece Fransa’da daha demokratik bir yönetim kuruldu; ihtilal başarılı oldu.

Fransa’da yeni bir düzen getirerek halk egemenliğini ortaya koyan bu ihtilal Avrupa’nın diğer ülkelerinde de yankı uyandırdı. (Belçika, İspanya, İngiltere, İtalya, Polonya)

1848 İhtilalleri

Fransa’da başlayan ihtilallerde liberalizm, milliyetçilik ve sosyalizm etkili oldu.

Fransa kralının, işçi sınıfının sorunlarını çözmek yerine şiddete başvurarak işçi sınıfını sindirmeye çalışması ve kişi özgürlüklerini kısıtlaması liberal ve sosyalistlerin krala karşı birleşmesine yol açtı.

Çıkan olaylar sonucu Fransa kralı Louis Philippe ülkeden kaçtı ve Fransa’da tekrar cumhuriyet ilan edildi.

1848 İhtilali sonucu Avrupa’da mutlakiyet sona erdi ve kralların yetkileri anayasalarla sınırlandırıldı.

(1815-1870 arası dönem Avrupa’da liberalizm, sosyalizm ve milliyetçilik fikirleri toplumlar üzerinde büyük etkiye sebep oldu. )

İhtilaller ve İdeolojiler

İhtilaller döneminde liberalizm, kapitalizm, Marksizm ve sosyalizm gibi ideolojiler Avrupa merkezli gelişerek zamanla modern dünyayı şekillendirici etkiye sahip oldu. Birey ve toplumun, dünyayı anlamlandırma arayışı, bu ideolojilerin ortaya çıkmasında etkilidir.

Liberalizm

• Bireysel özgürlüğü temel alır
• Özel mülkiyet, bireysel girişim ve ticaret özgürlüğünü savunur
• Devlet müdahalesini dışlar
• Devlet, anayasa ile sınırlandırılmalıdır.
• Toplum; zümre ya da sınıflardan değil, bireylerden oluşur.
• Devlet; toplumsal ve ekonomik yaşama asla müdahale etmemelidir.
• Siyasi liberalizm; devlet faaliyetleri bireysel hak ve sorumlulukları koruyacak şekilde yürütülmeli fikrini savunur
• Ekonomik liberalizm; özel mülkiyet ve serbest ticaret sistemine dayanır. (Serbest piyasa ekonomisi)

Kapitalizm

• Sürekli kâr arama ilkesi üzerine kurulmuş ekonomik bir sistemdir. Burjuvazinin güçlenmesi, sanayileşme ve işçi sınıfının ortaya çıkışı ile karşımıza çıkar.
• Kapitalizmde sermaye sahipleri üretim araçlarına da sahiptir. Sistemin sürekliliği için daha çok hammadde ve işgücüne ihtiyaç duymuşlardır. Bu hammadde, iş gücü ve pazar ihtiyacı da Coğrafi Keşifler ile karşılanmış; sömürge imparatorlukları kurulmuştur. Bunun sonucunda Avrupa’da zenginleşen sermaye sahibi girişimci sınıfa kapitalist sınıf, düzene de kapitalist düzen denilmiştir.
• Kapitalizmde bireylere din ve vicdan özgürlüğü ile mülkiyet hakkı verilse de toplumda gelir dağılımı eşitsizliği görülmektedir.

Sosyalizm ve Marksizm

1815-1848 arasında ortaya çıkan sosyalizm; sermaye sahipleri ile işçiler arasındaki eşitsizliği ortadan kaldırmaya yönelik bir ideolojidir. Kapitalizme tepki olarak doğmuştur. Çünkü kapitalizmi sömürü düzeni olarak görür. Ortak mülkiyet ve sosyal eşitliği savunur.

Sosyalizm, Avrupa’da işçi hareketlerine yol açmış halk, sendikalar kurmaya başlamıştır.

Marksizm; Alman filozof Karl Marx’ın ortaya koyduğu bu ideoloji klasik Alman felsefesi ile Fransız sosyalizmi ve İngiliz siyasal düşüncesinin bir araya gelmesiyle ortaya çıkmıştır.

Marx’a göre; üretim araçlarını elinde bulunduran burjuvazi, işçi sınıfının sömürülmesine neden olur. İşçilerin iktidara gelerek üretim araçlarını özel mülkiyetten çıkarması gerektiğini düşünür. Böylece sınıfsız ve devletsiz komünist bir toplum düzeni kurulacaktır.

Not: 1917 Rus Devrimi’ne kadar komünizm ve sosyalizm eş anlamlıydı. Ancak devrimden sonra sosyalist partiler kendilerini yeniden tanımladı. Buna göre;

Sosyalist; kapitalizmin reformlar yoluyla dönüştürülmesi gerektiğini düşünen ve siyasal hayatta çoğulculuğu kabul eden reformculardır.

Komünist; Kapitalizmi reddeden ve ihtilalle ele geçirilen iktidarın, tek partinin elinde olması gerektiğine inanan devrimcilerdir.

Mutlak Monarşiden Anayasal Monarşiye Geçiş

Dünyada anayasal sistem ilk kez 1215 Magna Carta ile ortaya çıktı. Avrupa’da Aydınlanma Düşüncesi ilkelerine dayanan ilk modern ve yazılı anayasa ise 1791 Polonya Anayasası’dır. Bu anayasanın ardından Fransa’da da bir anayasa ilan edildi ve kralın yetkileri anayasa ile sınırlandırıldı.

Fransa’yı örnek alan diğer Avrupa ülkelerinde de anayasaya dayalı meşruti monarşi devri başladı. Böylece bir çok Avrupa ülkesi anayasa ile yönetilmeye başladı.

4. ünitenin devamı olan 2. konu için bknz;

Osmanlı Devleti’nde Modern Orduya Geçiş

4. Ünite 3. Konu için bknz;

19. Yüzyılda Sosyal Hayattaki Değişimler