İslamiyette Kaç Mezhep Vardır? 4 Mezhep Nedir?

İslamiyette kaç mezhep vardır? Bu mezhepler ve özellikleri nelerdir? Bu soruların cevabına geçmeden önce mezheplerin nasıl ortaya çıktığına değinmekte fayda var. Bir dinin, genellikle fikir ayrılıkları sebebiyle ortaya çıkan ve her birinin kendi içinde kuralları ve inancı olan kollarına mezhep denir. Peki İslam dininde mezhepler ne zaman ve nasıl ortaya çıktı?

İslam dininde mezhepler Hz. Muhammed’in vefatından sonra ortaya çıktı. Bu ayrılıkların başlıca nedeni halifelik sorunudur. Çünkü Hz. Muhammed’in vefatının ardından başlayan “Dört Halife Döneminde” kimin halife olacağı sorunu İslamiyet’te Sünnilik ve Şiilik adıyla iki ana mezhebin ortaya çıkmasının yolunu açtı. 3. İslam halifesi Hz. Osman’ın öldürülmesinden sonra Hz. Ali halife olmuş; Hz. Osman’ı öldürenleri bulacağına dair söz vermişti. Ancak bu söz, Müslümanlar arasında savaşların gerçekleşmesini engellemedi. Müslümanlar arasında gerçekleşen Cemel Vakası, Sıffin Savaşı ve ardından gelen Kerbela Olayı; Müslümanlar arasında ayrılıkların derinleşmesine ve böylece mezheplerin ortaya çıkıp yayılmasına neden oldu.  Bunun dışında sonradan Müslüman olanların eski inanç ve geleneklerini devam ettirme eğilimi ve felsefi etkiler de değişik mezheplerin ortaya çıkmasını desteklemiş oldu.

Bir mezhep olarak karşımıza çıkan ilk hareket Şiilik’tir. Bu mezhebin temelleri ilk halife Hz. Ebubekir döneminde atılmış, Emeviler döneminde yaşanan Kerbela olayı ile hızla gelişip kök salmıştır.

İslamiyet’te Hangi Mezhepler Vardır?

İslamiyet’te 2 temel mezhep Sünnilik ve Şiilik mezhepleridir. Sünni ve Şii mezheplerinin de kendi içinde itikadi ve fıkhi mezhepleri vardır.

Sünni İtikadi Mezhepler

Üç sünni itikat mezhebi vardır.

a) Selefiye: Selefilik yedi temele dayanır;

• Takdis; Yaratanı yaratılmışların niteliklerinden tenzih etme
• Tasdik; Allah’ın bütün sıfatlarını kabul etme
• Aczi itiraf; Kuran ve hadislerdeki çok anlamlı sözlerin anlaşılamayacağını kabul etme
• Sükut; Anlaşılmayan çok anlamlı sözler hakkında hiçbir şey sormama
• İmsak; Çok anlamlı sözleri yorumlamaktan kaçınma
• Keff; Çok anlamlı sözlerin anlamını düşünmekten kaçınma
• Teslim; Peygamber ve sahabenin bildiğini kabul etme

Selefiler sonradan ortaya çıkmış olan her şeyi reddeder. Fıkıhta ya da inançta akla asla yer vermezler ve hatta kelamla uğraşanları dinden çıkmakla suçlarlar.

b) Eşarilik: Bu mezhebin mimarı 873-936 yılları arasında yaşamış olan El Eşari’dir. Selefiye mezhebinde olduğu gibi aklın kullanılmasını tamamen reddetmez. Dogmaların doğruluğunun kanıtlanabilmesi için akıl yoluna başvurulabilir. Ancak akıl mutlak bir ölçüt değildir.

Bu mezhebe göre; insan cüzi irade sahibidir ve özgürdür. Dolayısıyla eylemlerinden de sorumludur. Ancak eylemini yaratan insanın kendisi değil külli irade sahibi Allah’tır.

c)  Matüridilik: 852-944 yılları arasında yaşamış olan İmam Matüridi tarafından kuruldu. Bu mezhebe göre dinin doğru anlaşılabilmesi için Kuran ve sünnet dışında akıl da gereklidir. Onlara göre peygamber gönderilmemiş olsaydı bile insan akıl yoluyla iyiyle kötüyü birbirinden ayırabilir ve doğru yolu bulabilirdi. Ayrıca insanlar eylemlerinde özgürdür ancak iradesi sınırlıdır.

Matüridilik, Hanefiler arasında daha çok yaygındır. Bölge olarak belirtmek gerekirse Türkiye dışında Balkanlar, Orta Asya, Çin, Hindistan, Pakistan’da yaygındır.

Sünni Fıkhi Mezhepleri

Dört sünni fıkıh mezhebi vardır ve bunlar içtihad için başvurdukları yollar konusunda birbirinden ayrılırlar. Her Sünni Müslüman, bu mezheplerden birinin içtihadlarına uymak zorundadır. Bu mezhepler Hanbelilik, Hanefilik, Malikilik ve Şafiilik’tir.

a) Hanbelilik: 9. yy.da temelleri atılan bu mezhebe göre akıl, başvurulması gereken en son ölçüttür. Aslolan Kuran hükümleri ve sünnettir. Sahih yani peygamber tarafından söylendiği kesin olan hadisler dışında sahih olmayan hadisler de kesin dayanak olarak kabul edilir. Çok fazla yayılma imkanı bulamamış olsa da 20. yy.da Suudi Arabistan’ın resmi mezhebi oldu.

b) Hanefilik: 8. yy.da Ebu hanife tarafından kurulmuş olan Hanefilik, akla önem verir. Bu yönüyle diğer sünni mezheplerden ayrılır. Bu mezhepte hükümlerin yedi temel kaynağı vardır. Bunlar;

• Kuran
• Sünnet
• Sahabenin sözleri ve fiilleri
• Örf
• Kıyas (Kuran’da ya da sünnette bulunan açık bir hükmü benzer bir hukuki soruna uygulama)
• İstihsan (görünürdeki değil gizli olan asıl nedenlere bakılarak yapılan kıyas)
• İcma (din bilginlerinin belli bir konuda vardıkları ortak görüş)

(İcma ve kıyas; İslam ilimlerinden olan “Fıkıh”ta uygun hükme başvurmak için başvurulan yöntemlerdendir.

Hanefilik’te tek kişinin aktardığı sahih olmayan hadislere itimat edilmez. Ayrıca sahabenin söz ve fiilleri ancak sünnete dayandığı takdirde kaynak olarak kabul edilir.

Diğer mezhepler ile kıyaslandığında Hanefilik mezhebi daha yaygındır. Bunun en önemli sebeplerinden biri tarihte Abbasiler’in ve Osmanlı Devleti’nin resmi mezhebi olmasıdır. Günümüzde Hanefilik mezhebi Türkiye, Irak, Hindistan ve Pakistan’da yaygındır.

c)  Malikilik: 8. yy.da Malik bin Enes tarafından temelleri atılan Malikilik Hicaz, Irak, Suriye, Endülüs’te yayıldı. Diğer mezhepler ile kıyaslandığında daha az yaygın durumda olan Malikilik günümüzde Libya, Tunus, Cezayir, Fas ve Sudan’da etkilidir.

d)  Şafiilik: Enes bin Maliki’nin öğrencisi imam Şafii tarafından temelleri atılan bu mezhepte tek kişinin aktardığı hadisler de kaynak olarak kabul edilir. İmam Şafii Bağdat ve Mısırda fıkıh dersleri vermişti. Bağdat’ta kaleme aldığı görüş ve fetvalarını Mısır’da yazdığı kitaplarda değiştirmişti. Ancak Bağdat’ta imamın eski görüşleri yayılmaya devam etti. Bu nedenle günümüzde bile bu mezheplerle ilgili bazı konularda iki farklı görüş yer almaktadır.

Şafiilik Mısır başta olmak üzere Suriye, Irak, İran, Türkiye, Türkistan, Filipinler ve Endonezya’da görülmektedir.

Şii İtikadi Mezhebi

Şii itikat mezhebi olarak tek bir mezhep; Mutezile mezhebi karşımıza çıkar. Mutezile mezhebi akla büyük önem verir. İnsanın özgür irade sahibi olduğunu savunur. Mutezile mezhebi, Sünni itikat mezheplerinin doğmasına yol açmıştır.

Mutezile mezhebi Basra ve Bağdat bölgelerinde 8. yy.da ortaya çıkmıştır. 5 temel ilkesi vardır. Buna usulü’l-hamse denir. Bunlar;

• Allah’ın birliği; Tevhit yani Allah’ın birliği ilkesi diğer mezheplerle kıyaslandığında çok daha katı ve kuralcıdır.
• Adalet; İnsanlar iyi ve kötü işleri tamamen kendi hür iradesiyle gerçekleştirdiği için eylemlerinden sorumludur. Ancak Allah öyle istediği için insanın kötü işler yaptığını savunmak Allah’ın mutlak adaletini inkar etmek demektir.
• Ödül ve ceza; Allah’ın iyilik yapanları cennet ile ödüllendireceğini ve kötülük yapanları cehennem ile cezalandıracağını önceden bildirmiş olması O’nun adil olduğunun kanıtıdır.
• Orta yer; Allah’ın varlığına inanmamak ya da şirk koşmak dışındaki büyük günahları işleyenler ne mümin ne kafirdir. Bu ikisinin ortasındadır. Ancak tövbe etmeden ölürlerse sonsuza dek cehennemde kalacaklardır.
• İyiliği buyurma ve kötülüğü yasaklama; gücü yettiği ölçüde iyilik yapmak ya da kötülüğü engellemek her müminin görevidir.

4) Şii Fıkhi Mezhepleri

Temel olarak 3 Şii Fıkhi mezhep vardır. Bu mezheplerinde kendi içlerinde çeşitli kollara ayrıldığı görülmektedir.

a) Caferilik: Hz. Ali’nin içtihadlarını temel alan Şii fıkıh mezhepleri arasında en yaygın olanı Caferilik’tir. Bu mezhep mensupları Hz. Muhammed’in vefatından sonra halifeliğin Hz. Ebubekir’e değil Hz. Ali’ye verilmesi gerektiğini savunurlar. Ayrıca Hz. Ali’den sonra halifelik görevine sırasıyla kimlerin geleceğini bildiren hadisler olduğuna inanırlar. Bu nedenle Hz. Ali’den önceki Hz. Ebubekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman’ın halifeliği gibi, daha sonraki Emevi, Abbasi ve Osmanlı halifelerini de kabul etmezler.

İmamilere göre Kureyş’ten olan 12 halife sırasıyla; Hz. Ali, Hasan, Hüseyin, Zeynelabidin, Muhammed Bakır, Caferüs-Sadık, Musa Kazım, Ali Rıza, Muhammed Takı, Ali Naki, Hasan Askeri ve Muhammed Mehdi’dir. 12. Ve son imam Mehdi’nin ölmediğine ve kıyamet yaklaştığında yeryüzüne geri dönerek mutlak adaleti sağlayacağına inanırlar.

b) İsmailik: İsmailik görüşüne göre Dünya asla imamsız kalmayacaktır ve Allah yedi imam göndermiştir. Bu yedi imam ve yardımcılarının görevi dini yayma ve yüceltmektir.

c) Zeydiyyelik: Fıkıh açısından bakıldığında Hanefilik ve Şafiilik fıkhına yakındırlar. Teoloji ve kelam açısından bakıldığında ise Mutezile’ye yakındırlar.