Osmanlı Devleti’nde Toprak Sistemi Hakkında Bilgi
Osmanlı Devleti’nde toprak sistemi devletin gelişimi açısından önemliydi. Kuruluşundan itibaren toprak sistemine önem veren devlet, fetihleri yaparken de, yaptıktan sonra da toprak sistemine öncelik vermiştir. Yeni fethedilen toprak yurt edinildikten sonra burada mevcut sistem uygulanmaya başlanırdı.
Osmanlı Devleti’nde Toprak Sistemi
Tarım, Osmanlı Devleti’nin en önemli geçim kaynaklarındandı ancak tarım arazilerinin mülkiyeti devlete aitti. Buna karşın devlet, toprakları kullanma hakkını memur, komutan gibi belirli kişilere verirdi.
Aynı şekilde kendisine toprağın kullanım hakkı verilen kişi bunu çocuklarına miras olarak bırakabilirdi.
Toprak mülkiyetinin kişiye verilmeyip devlete ait olarak kalması Osmanlı Devleti’nde bazı tehlikelerin önüne geçmiştir;
Orta Çağ Avrupasının en olumsuz taraflarından biri olan feodalite, hem toplumsal yapıya hem de devletin siyasi yapısına büyük zarar veren bir sistemdi. İşte Osmanlı Devleti, toprakların mülkiyetini halka vermeyerek feodalleşmenin önüne geçmiş oluyordu. Feodalleşmenin engellenmesi, merkezi otoritenin gücünün korunması ve köle sınıfının ortaya çıkışının engellenmesi anlamına da geliyordu.
Osmanlı Devleti’nde toprak sistemi Miri Arazi ve Mülk Arazi olmak üzere iki ana kola ayrılmıştı. Bunlardan Miri arazi devlete ait olan topraklardı ve tüm toprakların %98’lik kısmını oluşturuyordu. Mülk arazi ise kişilere ait olan topraklardı ve %2’lik bölümü oluşturmaktaydı.
Miri Arazi
- Dirlik: Has, Zeamet ve Tımar olmak üzere 3’e ayrılan dirliklerin vergi gelirleriyle cebelü adı verilen atlı birlikler yetiştirilirdi.
- Ocaklık: Bu arazinin gelirleri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılırdı.
- Yurtluk: Yurtluk arazinin gelirleri sınır boylarındaki askerlere ayrılırdı.
- Paşmaklık: Geliri padişahın eşlerine ve kızlarına ayrılırdı.
- Malikane: Üstün hizmetleri karşılığı devlet adamlarına verilirdi.
- Vakıf: Bu toprakların gelirleri sosyal kurumların masrafları için ayrılır, vakıf topraklarının gelirleriyle hastane, yol, okul, köprü vs. yapılırdı.
- Mukataa: Geliri doğrudan devletin hazinesine aktarılırdı.
Burada özellikle tımar sistemi Osmanlı Devleti’ne bir çok getirisi bulunan önemli bir uygulamaydı. Ayrıntılar için bknz; Tımar Sistemi Nedir?
Mülk Arazi
- Öşri Arazi: Müslüman halka ait olan topraklardır.
- Haraci Arazi: Gayrimüslim halka ait olan topraklardır.
Osmanlı Devleti’nde toprak türleri bu kadarla sınırlı değildir. Mera, yayla, çayır, otlak gibi alanlar halkın ortaklaşa kullandığı topraklardır.