Topkapı Sarayı Hakkında Bilgi; Topkapı Sarayı’nın Bölümleri
Topkapı Sarayı İstanbul yarımadasının Sarayburnu’nda yer alır. Osmanlı Devleti’nin 4 yüzyıl boyunca merkezi durumunda olmuştur.
1453’te İstanbul’un fethi ile Fatih Sultan Mehmet tarafından 1478’de yaptırılmış; daha sonraki padişahlar da ilaveler yaptırmıştır. Hem devlet yönetim merkezi hem de padişahların resmi ikametgahı olan saray, Dolmabahçe Sarayı’nın inşasına kadar bu konumunu korumuştur. 19. yy.dan sonra padişah ve saray halkı Dolmabahçe Sarayı dışında Yıldız Sarayı ve dönemin diğer yeni yapılan saraylarında yaşamayı tercih etmeye başlamış; ancak Topkapı Sarayı önemini asla kaybetmemiştir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar
Topkapı Sarayının Özellikleri
Dört yüz yıl boyunca adeta dünya siyasetinin yön verildiği bir merkez olan Topkapı Sarayı ilk yapıldığı yıllarda kısa zaman içinde hem yapısı hem işlevi açısından, İstanbul’un içinde küçük bir şehir haline geldi. Zira devletin yönetim merkezi sarayda yaklaşık 4 bin insan yaşıyordu; sarayda geniş avlular, camiler, köşkler, devlet daireleri, kütüphaneler, bahçeler vardı. Ayrıca yapının etrafında da pek çok cami, han, medrese, çarşı vs. inşa edilerek şehirleşme bu civarda gerçekleşti.
Topkapı Sarayının Bölümleri
Karadan ve denizden saraya açılan pek çok kapı olmakla birlikte anıtsal girişi Bâb-ı Hümâyun denilen saltanat kapısıdır ve bu kapı Ayasofya’nın arkasında yer alır. Topkapı Sarayı hem devletin yönetim merkezi, hem padişahın şahsi ikâmetgahı hem de eğitimhane olduğu için üç ana bölüme ayrılmıştır.
Bu bölümler; Enderun (iç saray), Birun (dış saray) ve Harem’dir.
Enderun (İç Saray)
Padişah hizmetkarları burada bulunurdu ancak Enderun’un en önemli özelliği devlet idaresinin merkezi olması ve devlet adamı yetiştiren bir saray okulu olmasıdır. Enderun mektebinde yetişenler, buradaki eğitimlerini tamamladıklarında devlet kademelerinde görev alırlar; hatta sadrazamlığa kadar yükselebilirlerdi.
Enderun mektebinde devşirmeler eğitim alırdı. Devşirme sistemine göre; gayrimüslim ailelerin ortalama 8 yaşlarındaki erkek çocuklarından seçilenler Galata Sarayı, İbrahim Paşa sarayı gibi saraylarda eğitimlerini alıp Türk İslam geleneklerini öğrendikten sonra yetenekli olanlar Enderun mektebinde eğitime alınırlardı. Enderun mektebi bir çeşit saray üniversitesiydi.
Enderun mektebinde dini ve ilmi eğitim dışında siyasi eğitim ve saray protokolü eğitimleri verilirdi. Burada büyük oda, küçük oda, kiler odası, hazine odası, seferli odası, doğancılar odası ve has oda olmak üzere yedi oda bulunurdu.
Birun (Dış Saray)
Topkapı Saray’ında Bâb-ı Humayun ile Babüssaade arasında kalan bölümdür. Saray ve padişahın dış hizmetlerinin görüldüğü yerdir. Ayrıca ulema sınıfından olan hekimbaşı, padişah hocası, hünkar imamı gibi görevlilerle sivil görevliler şehremini, darphane ve arpa eminleri “Birun Halkı” olarak adlandırılır. Bu görevlilerin sarayda yaşama zorunlulukları yoktur. Kapıcılar kethüdası, çavuşbaşı, bostancı vs. da Birun görevlileri arasındadır.
I.Avlu (Alay Meydanı)
Avluya Bab-ı Humayun’dan girilir ve devlet görevlilerinin at sırtında girebildiği tek alan burasıdır. Burada yer alan ve üç yüz metre uzunluğundaki ağaçlı yol cülus törenlerinin, Cuma selamlıklarının, elçi ve beşik alaylarının yapıldığı yerdir.
I.Avluda yer alan ve Cebehane olarak kullanılan Aya İrini kilisesi, günümüze dek kalabilen yapılardan biridir.
II.Avlu (Divan Meydanı)
Avlunun kuzeyinde divan, güneyinde saray mutfakları olmakla birlikte çevresinde saray hastanesi, Yeniçeri kışlaları, Harem gibi yapılar bulunur. Bizans ve Roma döneminden kalma buluntular 2. Avludaki saray mutfaklarının önünde sergilenmektedir. Buradaki saray mutfaklarında yaklaşık 1000 görevli çalışır; 4000 insana yemek ulaştırırlardı.
Harem
Topkapı Sarayı’nda Osmanlı padişahlarının aileleriyle birlikte yaşadığı alandır. Aynı zamanda Enderun gibi Harem de bir saray okulu görevi üstlenir. Zira buradaki cariyeler sıkı bir disiplin altında okuma-yazma, Kuranı Kerim, dikiş nakış, adab-ı muaşeret, musiki vs. gibi eğitimler alırlardı. Haremdeki en yetkili kişi harem ağasıydı.
Topkapı Sarayı Ne Zaman Müze Oldu?
Abdülmecid döneminde, dönemin İngiliz elçisine Topkapı Sarayı hazinesindeki eşyaların gösterilmesinden sonra, saraydaki eşyaların yabancılara sergilenmesi bir gelenek halini almıştır. Abdülaziz döneminde ise camekanlı vitrinler yapılarak artık eşyalar bu vitrinlerin arkasından sergilenmiştir. Atatürk döneminde ise 1924 yılında halkın ziyaretine açılmasına karar verilmiştir ve günümüzde hala müze olarak hizmet vermeye devam etmektedir.
Topkapı Sarayı’nın giriş ücreti Aya İrini girişiyle birlikte 100 TL olmakla birlikte 18 yaş altı için ücretsizdir. Harem’e giriş için ayrıca ücret ödenir ve Harem giriş ücreti de 50 TL’dir.
İstanbul’un diğer önemli tarihi mekanları için ayrıca bknz;