Valide Sultan Ne Demek? Osmanlı’da İlk Valide Sultan Kimdir?

Günümüzde nadiren de olsa kullanılan valide kelimesi “anne” anlamına gelir. Peki Valide Sultan ne demek ve kime Valide Sultan denir? Osmanlı Devleti’nde Valide Sultan konusunu ele aldığımız bu içeriğimiz dışında Osmanlı Devleti’nde Padişah Eşleri ve Kızları ile  Şehzade Nedir? Şehzade Kime Denir? başlıklı içeriğimizi de inceleyebilirsiniz.

Valide Sultan Ne Demek? Valide Sultan Kime Denir?

Valide Sultan, Osmanlı tahtında oturan padişahın annesi için kullanılan bir unvandır. Tarih kaynaklarında “mehd-i ulya-yı saltanat” tabiriyle geçer. Bu unvandan önce, Selçuklu geleneğinin bir devamı olarak “hatun” kelimesi kullanılırdı. Bu tabir 16. yy.a kadar sürdü. Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi Hafza Sultan’dan itibaren de “sultan” terimi yerleşti.

36 Osmanlı padişahı arasında 21’inin annesi “Valide Sultan” unvanını aldı. Çünkü diğerlerinin oğulları henüz tahta geçmeden öldüler. Çoğunluğu cariyelikten valide sultanlığa yükselen kadınlardır. Kökenleri araştırıldığında kaynaklarda çok net bilgiler yok ancak kesin olan bir şey varsa o da çok farklı milletlerden geldikleridir. Kimisi Gürcü, kimisi İtalyan, kimisi Slav kimisi Çerkes kimisi de Rum kökenlidir.

Valide Sultanlar sarayın en nüfuzlu ve dışarıyla irtibatı olan kadınlarıdır. Oğlu tahta çıkan sultan, Valide Alayı denilen bir törenle eski saraydan Topkapı Sarayına taşınırdı. Oğlunun saltanatı boyunca da Haremin en yetkilisi olarak burada yaşardı.

Dışarıyla olan ilişkilerini Bab-üs Sade ağası yürütürdü. Başta padişah olmak üzere bütün harem halkından, ulemadan ve askerin ileri gelenlerinden çok büyük saygı ve hürmet görürdü.  Saraydaki hizmetini cariyeler, kalfa ve ustalar görürdü. Saray dışında, gelirlerin toplanması, diğer işlerin takibi için de hizmetinde birçok voyvoda, kethüda ve kahya bulunurdu.

Oğulları tahta çıkıp padişah olduğunda anneleri de Valide Sultan unvanını kazanır ve bundan sonra büyük gelirleri olurdu. İmparatorluk topraklarının çeşitli bölgelerindeki paşmaklık adı verilen topraklardan elde ettikleri gelir, Valide Sultanların gelir kaynaklarından sadece biriydi. Büyük bir servetin sahibi olan Valide Sultanların çoğu bir çok hayır işi yapardı. Cami, medrese, hastane vs. inşa ettirir, vakıflara bağışlar yapar ve yoksul halka yardımlarda bulunurlardı.

Kadınlar Saltanatı ve Saltanat Naibeliği Nedir?

Her ne kadar siyasi güçleri olsa da Osmanlı Devleti’nde Valide Sultanların siyasetle pek bir ilgisi olmazdı. En azından genellikle böyleydi. Zira Osmanlı tarihinde kadınlar saltanatı olarak adlandırılan bir dönem olmuştu. Kadınlar Saltanatı dönemi; Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan ile başlamış; Nurbanu, Safiye ve Kösem Sultan gibi Valide Sultanlar devlet idaresinde oldukça etkili olmuşlar, hatta devlet yönetiminde unvan sahibi olmuşlardır. Bu unvan ise “Saltanat Naibeliği”dir. (Hürrem Sultan, oğullarından herhangi biri padişah olmadan öldüğü için hiçbir zaman Valide Sultan unvanını alamamıştır)

Osmanlı Devleti’nde şehzadeler bazen çok küçük yaşlarda tahta çıkarak padişah olabiliyordu. Böyle bir durumda Valide Sultanlar padişah oğullarının üzerinde; dolayısıyla devlet yönetimi üzerinde etkili oluyorlardı. Örneğin IV. Murat henüz 11 yaşındayken padişah olmuştu. Bu nedenle annesi Kösem Sultan devlet yönetimi üzerinde naiplik sıfatı ile doğrudan etkili olmuştu. Kösem Sultan eşinden başka iki oğlu (IV. Murat ve İbrahim) ve bir torununun (IV. Mehmet) padişahlığını görmüş ve 10 yıldan fazla bir zaman saltanat naibeliği yapmıştır. Bu nedenle Kösem Sultan’ın dönemi kadınlar saltanatının zirve yaptığı dönemdir. Bu zirve döneminden sonra IV. Mehmet’in annesi Turhan Sultan da devlet yönetiminde etkili olmuş; kayınvalidesi olan Kösem Sultan ile girdiği rekabet sonucu onu öldürtmüştür. Ancak Turhan Sultan devlet işlerine doğrudan müdahale etmek yerine işleri Köprülü Mehmet Paşa’ya devrederek geri planda durmayı tercih etmiştir. Böylece Osmanlı Devleti’nde kadınlar saltanatı dönemi sona ermiştir. Yine de Valide Sultanlık Osmanlı Devleti ortadan kalkana kadar önemini korumuştur.

Osmanlı Devleti’nde Valide Sultanlar

Padişahların anneleri Kanuni Sultan Süleyman dönemi itibarıyla Valide Sultan unvanını almışlardır. Bu nedenle Osmanlı Tarihinde ilk valide sultan Kanuni’nin annesi Ayşe Hafsa Sultan olmuştur. Ayşe Hafsa Sultan ile birlikte Osmanlı tarihindeki diğer Valide Sultanlar şunlardır;

• Ayşe Hafsa Sultan (Kanuni Sultan Süleyman’ın annesi)
• Afife Nurbanu Sultan (III. Murat’ın annesi)
• Safiye Sultan (III. Mehmet’in annesi)
• Handan Sultan (I. Ahmet’in annesi)
• Fuldane Sultan (I. Mustafa’nın annesi)
• Mahfiruze Hatice Sultan (II. Osman’ın annesi)
• Mahpeyker Kösem Sultan (IV. Murat ve I. İbrahim’in annesi)
• Hatice Turhan Sultan (IV. Mehmet’in annesi)
• Saliha Dilaşub Sultan (II. Süleyman’ın annesi)
• Emetullah Rabia Gülnuş Sultan (II. Mustafa ve III. Ahmet’in annesi)
• Saliha Sebkati Sultan (I. Mahmut’un annesi)
• Şahsuvar Sultan (III. Osman’ın annesi)
• Mihrişah Sultan (III. Selim’in annesi)
• Ayşe Sineperver Sultan (IV. Mustafa’nın annesi)
• Nakşidil Sultan (II. Mahmut’un annesi)
• Bezmialem Sultan (Abdülmecit’in annesi)
• Pertevniyal Sultan (Abdülaziz’in annesi)
• Şevkefza Sultan (V. Murat’ın annesi)
• Rahime Piristu Sultan (II. Abdülhamit’in annesi [üvey])