Toprak Nasıl Oluşur? Toprağı Meydana Getiren Unsurlar Nelerdir?
Toprak nasıl oluşur? Toprağın oluşumu hangi süreçlerden geçer? Bir santimetrelik toprağın oluşumu için bile binlerce yılın geçmesi gerektiğini biliyor musunuz? Oluşumu çeşitli süreçlerin karşılıklı etkileşimiyle, ana kayaçların parçalanma, ayrışma ve taşınmasıyla gerçekleşir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar
Toprak Nedir?
Toprak organik madde, mineraller, gazlar, sıvılar ve organizmalardan meydana gelir. Daha genel bir tanımla toprak; %50 oranında katı, %50 oranında su ve yarısı gaz olan boşluklardan oluşur. Toprağın mineral ve organik içeriği değişmezken; su ve gaz içeriği oranı oldukça değişkendir. Pedosfer, Dünya’nın toprak gövdesidir ve önemli işlevleri şunlardır;
-Bitkilerin büyüyebilmesi için gereken ortamı sağlamak
-Su depolamak
-Organizmalar için yaşam alanı oluşturmak
Toprağı Meydana Getiren Başlıca Unsurlar
Toprağı meydana getiren başlıca unsurlar şunlardır;
Kaya parçaları ki kayalar da minerallerden oluşur.
Ölü ve canlı varlıklar; başka bir deyişle organik madde, humus
Ve tabiî ki hava ve su
Toprağın bileşenleri açısından en büyük paya sahip olan %25’er oranları ile su ve gazdır. Ardından %18’er oranlarıyla kum ve alüvyon, %9 kil ve %5 organik madde gelir.
Kaya parçaları rüzgar, güneş, kar ve yağmur gibi doğal etkiler ile küçülür. Kayalar mineralleri barındırır ve bu minerallerin bir kısmı da suda çözünür. Suda çözünen bu minerallerin bir kısmı da bitkilerin besin kaynağı olur.
Bir bitki öldüğü zaman topraktaki bakteriler ya da hayvanlar bunları yer. Bakterilerden arta kalanlara ise humus denir. Bakteriler öldüğünde ise bitki besinleri yani mineraller toprağa geri döner.
Toprakta mevcut olan boşluklar da su ve hava ile doludur. Bu sayede bitkiler ihtiyaç duydukları su ve havaya ulaşmış olurlar.
Toprağın Yapısı
Toprağın dokusu kum, silt (alüvyon) ve kilden meydana gelir. Çakıldan daha küçük kayalara kum, çok küçük kayalara ise silt denir. Siltlerden daha küçük kayalar ise kil olarak adlandırılır. Kum, gözle görülmesine rağmen silti görmek için bir büyüteçe ihtiyacımız olacaktır. Kil ise ancak mikroskop ile görülebilir.
Her toprak tipinde farklı miktarlarda olsa bile kum, silt ve kil bulunur. Kil ve humus su ve bitki besinlerini toprakta tutmaya yarar.
Toprağın Oluşumu Hakkında Bilgi
Bitki köklerinin yetiştiği yer kabuğunun üst kısmı topraktır. Toprak oluşumu uzunca bir süreçten geçer ve bir çok faktörün etkili olması gerekir. Hem fiziksel, hem kimyasal hem de biyolojik olaylar bu süreçte rol oynar. Bu aşamaların her birinde akarsular, dalgalar, rüzgarlar, buzullar, sıcaklık, yağışlar ve donma-çözünme gibi faktörler ana kayanın parçalanmasında etkilidir. Parçalanma aşamasında bitki ve hayvanlarında rolünü görmezden gelemeyiz. Daha doğrusu bitki ve hayvan artıklarının… Bitkisel ve hayvansal artıklar toprak canlıları tarafından ufak parçacıklara bölünür ve bu da parçalanmayı dolayısıyla toprağın oluşumunu gerçekleştirir.
Toprağın Oluşumu ve Aşamaları Nelerdir?
- Toprak oluşumunda ilk aşama olan fiziksel süreçte inorganik (çakıl, kum, toz gibi) ve organik (yaprak, dal gibi) kökenli parçacıklar meydana gelir. Bu inorganik ve organik maddeler daha sonra kimyasal ya da biyolojik olayların gerçekleşmesiyle kil mineralleri ya da humus gibi maddeler haline gelir.
- Toprağın oluşumunda coğrafya önemlidir. İklim kadar ana kayanın yapısı, yer şekilleri, organizmalar ve elbette zaman faktörü önemlidir. Fiziksel parçalanmanın hangi düzeyde olacağı ana kayanın özelliklerine bağlı olarak değişir.
- Toprakların oluşumunda en önemli etkenlerden biri de yağışlardır. Yağışlar aracılığıyla çözünen bileşenler üst katmanlardan alınıp tekrar toprağın altına taşınmış olur. Böylece yeni mineraller oluşur.
- Toprağın oluşumu açısından baktığımızda kaya parçacıkları, mineraller, ölü ya da canlı kökler ve mikroorganizmalar bu aşamada birlikte rol oynar. Toprağı meydana getiren parçacıkların boyutları çok çeşitlidir. Büyük parçacıklara çakıl, daha ince olanlara kum, küçük parçacıklara ise kil örneğini verebiliriz.
Horizon Nedir?
Farklı zaman diliminde gerçekleşen toprak, farklı katmanlardan meydana gelir. Toprağın her bir katmanı farklı renklerdedir. Çünkü farklı dokulara sahiptirler. Kum ve humus toprağın en üst katmanında yer alırken bir alt tabakada silt vardır. En küçük kil olduğu için su ile en aşağı iner. Bunların her biri farklı toprak katmanları meydana getirirler. İşte bu katmanlara horizon denir.
Horizonların özellikleri de iklim özelliklerine göre farklılıklar gösterir. Yani iklim özelliklerine göre farklı toprak tipleri karşımıza çıkar. Bu yüzden dünyanın her yerinde farklı toprak türleri karşımıza çıkar ancak aynı ülkede bir çok toprak türüyle karşılaşmak da mümkündür.