İklim Elemanları Basınç ve Rüzgarlar
İklim elemanları basınç ve rüzgarlar nedir? İklim Elemanları Sıcaklık konusunu bir önceki yazımızda ele almıştık. Bu içeriğimizde iklim elemanlarından basınç ve rüzgarlar konusu üzerinde duruyoruz.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar
İklim Elemanları Basınç ve Rüzgarlar
Basınç ve rüzgar faktörü, iklim elemanlarından iki tanesidir. Basınç ve rüzgarların özelliklerini, iklim üzerindeki etkilerini inceleyelim;
Basınç Nedir?
Atmosferi oluşturan gazlar belirli ağırlıklara sahiptir. Bu gazların, ağırlıkları oranında atmosferin alt kısımlarına veya atmosferde bulunan maddelere uyguladığı kuvvete hava basıncı denir.
Sıcaklığın termometre ile ölçüldüğü gibi basınç da barometre ile ölçülür. Basınç, milibar ile ifade edilir.
Basıncı Etkileyen Faktörler
Hava basıncını etkileyen etmenler arasında yer çekimi, sıcaklık, yükseklik gibi faktörler vardır.
Yerçekimi: Ekvatordan kutuplara gidildikçe yer çekimi artar. Yer çekimi artınca basınç da artar.
Yükseklik: Yükseklere çıkıldıkça basınç azalır.
Sıcaklık: Sıcaklık arttıkça basınç azalır. Havanın soğuması basıncın artmasına neden olur.
Dinamik etkenler: Yatay ve dikey hava hareketleridir. Alçalan hava basıncı arttırır. Yükselen hava basıncı azaltır. Alçak basınç ve yüksek basınç merkezleri dışında sürekli basınç merkezleri de vardır. Sürekli basınç merkezleri yıl içinde hep aynı karakterde seyreder. Sürekli basınç merkezleri; termik ve dinamik olmak üzere iki gruba ayrılır.
Termik Basınç Merkezleri
Ekvator ve kutuplar çevresinde görülür. Ekvator çevresinde termik alçak basınç; kutuplarda ise termik yüksek basınç oluşur. Çünkü ekvatorda ısınan hava yükselir; kutuplarda ise soğuyan hava alçalır.
Dinamik Basınç Merkezleri
Ekvatorda ısınan ve yükselen hava kütleleri kuzey ve güneye doğru ilerler. Bu rüzgarlara ters alizeler denir. Dünyanın günlük hareketi sonucu yeryüzüne doğru alçalır ve dinamik yükse basınç oluşur.
Batı ve kutup rüzgarlarının çarpışarak yükselmesi sonucu ise dinamik alçak basınç oluşur.
Rüzgarlar
Rüzgarlar, yatay yönlü hava akımlarıdır. Rüzgarların ortaya çıkma sebebi basınç farklarıdır. Rüzgarların hızı anemometre ile ölçülür.
Rüzgar Yönünü Etkileyen Faktörler
Rüzgarların yönü;
- Basınç merkezlerinin bulunduğu yer,
- Yer şekilleri
- Dünya’nın hareketleri
- Dağların ve vadilerin uzanış yönü
gibi çeşitli faktörlerden etkilenir.
Basınç farkı ise rüzgarın şiddetini belirleyen en önemli faktördür. Basınç farkı ne kadar artarsa rüzgarın şiddeti de o kadar artar.
Sürekli Rüzgarlar
0°, 30°, 60° ve 90° enlemleri arasında yıl boyunca esen rüzgârlardır. Sürekli rüzgarlar; alizeler, batı rüzgarları ve kutup rüzgarları olmak üzere üçe ayrılır.
Alizeler; 30° enlemlerinden Ekvator’a doğru esen alizeler, deniz yüzeyinde şiddetli esme eğilimindedir. Karaların doğu kesimlerine yağış bırakır.
Batı Rüzgarları; 30° enlemlerindeki dinamik yüksek basınç alanından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen batı rüzgarları karaların batı kıyılarında yağış görülmesine sebep olur.
Kutup Rüzgarları; Bu kuru rüzgarlar, estikleri bölgede sıcaklığı düşürücü bir etkiye sahiptir. Esme yönü kutuplardan 60° enlemlerine doğrudur.
Mevsimlik Rüzgarlar
Mevsimlik rüzgarlara muson rüzgarları da denir. Yazın denizden karaya doğru esip yağış bırakır. Kışın ise karadan denize doğru eser. Kış musonları yağış bırakmaz. Aksine kuru ve serindir. Muson rüzgarlarının en çok görüldüğü yerler arasında Afrika’nın batısı, Asya ve Avustralya’nın kuzeyi sayılabilir.
Yerel Rüzgarlar
Yerel ısınma farkları, kısa süreli ve dar alanda esen meltem olarak da bilinen yerel rüzgarların oluşmasına sebep olur.
Gündüz denizden karaya esen yerel rüzgarlara deniz meltemi
Gece karadan denize esen yerel rüzgarlara kara meltemi denir.
Fön Rüzgarları
Dağ yamacı boyunca yükselen hava kütlesinin, dağın diğer yamacından alçalması fön rüzgarları olarak adlandırılır. Sıcak ve kuru rüzgarlardır. İsviçre Alpleri, fön rüzgarlarının en çok görüldüğü bölgedir.
Tropikal Rüzgarlar
Ani basınç farkları nedeniyle oluşan, okyanus üzerinde oluşup karaları da olumsuz etkileyen şiddetli ve yıkıcı rüzgarlardır.