Gezegen Nedir? Gezegenlerin Özellikleri ve Sıralaması

Gezegen nedir ve gezegenlerin temel özellikleri nelerdir? Güneş Sistemi’ndeki gezegenler sırasıyla nedir? Güneş Sistemi ve Güneş Sistemindeki gezegenler hakkında bilgileri burada detaylıca incelemiştik. Bu içeriğimizde gezegen tanımıyla birlikte gezegenlerin özelliklerini ana hatlarıyla inceliyoruz.

Gezegen Nedir?

Gezegen; Güneş’in yörüngesinde dolanan, yeterli düzeyde kütlesi olan, yörüngedeki komşu bölgesini temizlemiş gök cisimleri olarak tanımlanır. Güneş sistemi içinde bu tanıma uyan 8 gezegen vardır. Tanıma göre ilk iki koşula sahip olup da “yörüngedeki komşu bölgesini temizleme” özelliğine sahip olmayan başta Plüton olmak üzere Ceres ve Eris gibi gök cisimleri “cüce gezegenler” olarak tanımlanmıştır.

Gezegen kelimesinin İngilizcesi “planet”tir. Kelimenin kökeni Yunanca “planetai” kelimesinden gelmektedir. Planetai ise gezginler demektir.

Gökyüzü tarih boyunca insanoğlunun ilgisini çekmiş ve gökyüzünü incelemişlerdir. Teleskop icat edilmeden önce yüksek tepelerden çıplak gözle gökyüzünü incelemişler; teleskobun icat edilmesiyle gök cisimlerini daha net bir şekilde gözlemlemeye ve bu anlamda daha bilimsel çalışmalar yapmaya başlamışlardır. Bu çalışmaları yapan bilim insanları arasında Galileo Galilei ve Johannes Kepler başta gelir.

Gezegenler Nasıl Oluştu?

Gezegenlerin nasıl ve ne şekilde oluştuğu konusunda net bir bilgi olmasa da bir bulutsunun ince bir gaz ve toz diskine çökmesi sonucunda meydana geldikleri düşünülmektedir. Şöyle ki; bir önyıldız başka bir ön gezegen diskiyle çevrilidir. Bir çarpışma ile bu diskteki toz parçacıkları kütle biriktirip büyük cisimleri yani gezegencikleri oluşturur. Bu gezegencikler kütle çekimleri yoluyla daha fazla maddeyi çeker ve bu süreç sonunda gezegenler meydana gelir.

Gezegenlerin Temel Özellikleri

Gezegenler bir takım özellikleri nedeniyle kendi içlerinde sınıflandırılırlar.

Gezegenlerin Sıralaması

Küçükten büyüğe doğru gezegenlerin sıralaması şöyledir;

Buna göre Güneş Sistemi içindeki en küçük gezegen Merkür; en büyük gezegen ise Jüpiter’dir.

Gezegenlerin Güneş’e yakınlık sırası ise -yakından uzağa- şöyledir;

Güneş Sistemi’ndeki gezegenler karasal gezegenler ve dev gezegenler olmak üzere ayrıca iki gruba ayrılır. Aynı zamanda iç gezegenler ve dış gezegenler olarak bilinir.

İç Gezegenler (Karasal Gezegenler)

Güneş’e en yakın ilk dört gezegen karasal gezegenlerdir. Yapısı büyük oranda silikat kayalardan oluşur. Yörüngeler arası mesafeler birbirine yakındır. Yapılarında demir içerikli çekirdek ve bu çekirdeği saran silikat manto vardır. Karasal gezegenleri dev gezegenlerden ayıran en önemli özellik karasal gezegenlerin yüzeylerinde kanyon, volkan ve dağların olmasıdır. Çünkü dev gezegenler katı bir yüzeye sahip değildir. Karasal gezegenler arasında sadece Dünya’nın etkin bir hidrosferi vardır ve en büyük karasal gezegendir.

Karasal gezegenlerin doğal uyduları çok azdır veya hiç yoktur. Aynı şekilde halkaları da yoktur.

Karasal Gezegenler hakkında detaylı bilgi için bknz;

• Merkür
• Venüs
• Dünya
• Mars

Dış Gezegenler (Dev Gezegenler / Gaz Devleri)

Güneş’e en uzak son dört gezegendir. Dünya’dan çok daha büyük gezegenlerdir. Yörüngeler arası mesafeler birbirine uzaktır. Katı malzemelerden değil gaz ya da buzdan oluşurlar. Gaz devleri olarak da adlandırılırlar. Bu gezegenler; Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’dür. Birçok gökbilimci Jüpiter ve Satürn’ü gaz devi; Uranüs ve Neptün’ü ise buz devi olarak sınıflandırır.

Dev gezegenler hakkında detaylı bilgi için bknz;

• Jüpiter
• Satürn
• Uranüs
• Neptün

Güneş Sistemi Dışındaki Gezegenler; Ötegezegenler

8 gezegen dışında Güneş Sistemi dışında da gezegenler vardır. Bunlara ötegezegen denir. 2021 itibarıyla varlığı kesinleşmiş ve doğrulanmış 3628 gezegen sistemi içinde ötegezegen sayısı yaklaşık 5 bin kadardır.

Soru ve Cevaplarla Gezegenler

1. Halkası en belirgin gezegen hangisidir?: Satürn
2. Güneş Sisteminin en uzak gezegeni hangisidir?: Neptün
3. Kızıl Gezegen olarak bilinen gezegen hangisidir?: Mars
4. Dünya ile yaklaşık aynı büyüklükte olan gezegen hangisidir?: Venüs
5. Güneş Sisteminin en büyük gezegeni hangisidir?: Jüpiter
6. Güneş Sisteminin en küçük gezegeni hangisidir?: Merkür
7. Uydusu olmayan gezegenler hangileridir?: Merkür, Venüs
8. Halkası olan gezegenler hangileridir?: Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün